آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«طول اَمَل» پیامدهای خطرناکي به دنبال دارد از جمله اين كه سرچشمه بسيارى از گناهان‏ است؛ زيرا رسيدن به اين آرزوها معمولاً از طريق مشروع غير ممكن است، و فرد ناچار است كه در كسب درآمدها از طریق نامشروع عمل کند. هم چنين يكى از اسباب مهمّ قساوت قلب‏ است، زيرا طول اَمَل انسان را از خدا غافل مى‏ كند و به دنيا حريص مى‏ سازد و اينها همه اسباب سنگدلى و قساوت است. سبب کفران نعمت است، زیرا آرزوهای دراز، انسان را به آن چه ندارد دلبند می سازد، به همین دلیل آنچه را از نعمت های الهی در دست دارد کوچک می شمرد و ... .

آرزوهاى دراز و گاه بى پايان، آثار مخرّب فراوانى در زندگى معنوى و مادّى انسان دارد كه گوشه‏ هايى از آن در احاديث و آيات قرآن مجيد آمده است. به طور كلّى مى‏ توان گفت: «طول اَمَل» پيامدهاى خطرناك و مخرّب و سوء زير را دارد:
1. طول امل سرچشمه بسيارى از گناهان‏:
يكى از بدترين آثار منفى طول امل و آرزوهاى دراز اين است كه انسان را به انواع گناهان دعوت مى‏ كند، زيرا رسيدن به اين آرزوها معمولًا از طريق مشروع غير ممكن است، بنابراين گرفتاران اين رذيله اخلاقى خود را ناگزير مى ‏بينند كه در كسب درآمدها چشم بر هم نهند و حلال و حرام را شناسايى نكنند و از غصب حقوق ديگران، خوردن اموال يتيمان، كم فروشى، رباخوارى، رشوه و مانند اين امور، ابايي نداشته باشند. به همين دليل در حديث معروف غررالحكم آمده است: «مَنْ طَالَ اَمَلُهُ سَاءَ عَمَلُهُ»(1)؛ (كسى كه آرزويش دراز باشد عملش بد مى‏ شود!) و نيز آمده: «اَطْوَلُ النَّاسِ اَمَلاً اَسْوَءُهُمْ عَمَلاً»(2)؛ (آن كس كه آرزوهايش طولانى ‏تر است عملش زشت‏ تر خواهد بود) و در نقطه مقابل آن آمده است: «مَنْ قَصَّرَ اَمَلُهُ حَسُنَ عَمَلُهُ»(3)؛ (كسى كه آرزويش كوتاه باشد عملش نيك خواهد بود!). هر سه حديث بالا از مولا اميرمؤمنان علي(عليه السلام) است كه جان به فداى سخنان نورانى و انسان سازش باد.
2. طول امل يكى از اسباب مهمّ قساوت قلب‏:
قرآن مجيد درباره يكى از اقوام پيشين مى‏ گويد: آنها كسانى بودند كه مى‏ پنداشتند عمر طولانى دارند (و گرفتار آرزوهاى دراز شده ‏اند) و از اين رو قلب‏ هاى آن ها قساوت يافت. دليل اين مسئله روشن است؛ زيرا طول امل انسان را از خدا غافل مى ‏كند و به دنيا حريص مى ‏سازد و آخرت او را به دست فراموشى مى ‏سپارد و اينها همه اسباب سنگدلى و قساوت است. به همين دليل در حديثى آمده است كه خداوند به موسى(عليه السلام) فرمود: «يَا مُوسَى لَا تُطَوِّلْ فِى الدُّنْيَا اَمَلَكَ فَيَقْسُوا قَلْبَكَ، وَ الْقَاسِى الْقَلْبِ مِنِّى بَعِيدٌ»(4)؛ (اى موسى! آرزوى خود را در دنيا طولانى نكن كه قسىّ القلب خواهى شد و قسىّ القلب از من دور است). همين معنى در حديث ديگرى از امام اميرمؤمنان(عليه السلام) آمده است كه فرمود: «مَنْ يَأْمُلُ اَنْ يَعِيشَ اَبَداً يَقْسُوا قَلْبُهُ وَ يَرْغَبُ فِى الدُّنْيَا»(5)؛ (كسى كه آرزو دارد جاودانه در اين دنيا بماند قسىّ القلب مى‏ شود و راغب در دنيا مى‏ گردد).
3. طول اَمَل سبب نسيان اَجَل‏:
اين اثر نياز به شرح و بسط ندارد و به خوبى در زندگى آنها كه گرفتار اين رذيله اخلاقى هستند نمايان است كه هرگز نه سخنى از مرگ بر زبان مى‏ رانند و نه در فكر آخرتند، بلكه دائماً در گرداب غفلت غوطه ‏ورند. حديث معروفى كه هم از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و هم از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) نقل شده كه مى ‏فرمايد: «طُولُ الْاَمَلِ يُنْسِى الْآخِرَةِ»؛ (درازى آرزوها سبب فراموشى آخرت است) گواه صدق اين مدّعاست. در حديث ديگرى از مولا علي(عليه السلام) مى ‏خوانيم: «اَكْثَرُ النَّاسِ اَمَلاً اَقَلُّهُمْ لِلْمَوْتِ ذِكْراً»(6)؛ (كسى كه آرزويش از همه طولانى‏ تر است از همه كمتر به ياد مرگ است).
4. زندگى پر رنج محصول ديگرى از طول امل‏:
بديهى است هر قدر آرزوها طولانى‏ تر باشد تهيّه مقدّمات بيشترى را مى‏ طلبد، همچنين صرفه‏ جويى بيشترى براى حفظ اموال و ثروت‏ ها جهت رسيدن به آن آرزوهاى دور و دراز لازم است و نتيجه اين دو، يك زندگى توأم با درد و رنج و سخت‏گيرى بر خود و خانواده خود توأم با تلاش شبانه روزى بى رويّه خواهد بود. به همين جهت در احاديثى كه از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) نقل شده است مى‏ خوانيم: «مَنْ كَثُرَ مُنَاهُ كَثُرَ عَنَائُهُ»؛ (كسى كه آرزوهايش زياد باشد، تعب و رنج او فزونى خواهد يافت) و نيز مى ‏فرمايد: «مَنِ اسْتَعَانَ بِالْاَمَانِىِّ اَفْلَسَ»؛ (كسى كه از آرزوهاى دراز كمك بگيرد فقير و مُفلِس مى‏ شود [و زندگى فقيرانه‏ اى خواهد داشت هر چند ثروتمند باشد]) و نيز مى ‏فرمايد: «اَلرَّغْبَةُ مِفْتَاحُ النَّصَبِ»(7)؛ (تمايل به دنيا [و آرزوهاى دراز] كليد درد و رنج است!).
5. طول امل و زندگى ذلّت‏ بار:
صاحبان آرزوهاى دراز نه تنها در رنج و تعَب دائم به سر مى ‏برند؛ بلكه ناچارند شخصيّت انسانى خود را نيز درهم بشكنند و براى رسيدن به مقصود خيالى در برابر هر كس و ناكس خضوع كنند و دست التماس به سوى اين و آن دراز نمايند و به زندگى ذلّت ‏بار تن در دهند. در حديثى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى ‏خوانيم: «ذُلُّ الرِّجَالِ فِى خَيْبَةِ الْآمَالِ»(8)؛ (خوارى مردان در ناكامى آرزوهاست).
6. محروميّت از نعمتها:
كسانى كه گرفتار آرزوهاى دور و درازند و در درياى امانى غوطه‏ ورند، غالباً به سراغ صرفه‏ جويى و سخت‏گيرى هر چه بيشتر در استفاده از مواهب حيات و زندگى مى‏ روند تا به آرزوهاى دور و دراز خود برسند. به همين دليل نسبت به همه كس حتّى خويشتن و زن و فرزند بخيل خواهند بود، همان بُخلى كه آنها را از بهره‏ گيرى از نعمت‏هاى الهى محروم مى‏ سازد و در عين برخوردارى از امكانات فراوان، زندگى فقيرانه‏ اى دارند. در زمان خود افرادى را مى ‏بينيم كه تحت عنوان «تأمين آينده»! براى خود و فرزندان، گرفتار طول امل هستند و همين امر آنان را از مواهبى كه در اختيار دارند محروم مى ‏سازد.
7. طول امل و محروم بودن از درك حقايق‏:
آرزوهاى دراز همچون سرابى است كه تشنگان را در بيابان زندگى به دنبال خود مى‏ كشاند و تشنه‏ تر مى ‏سازد، بى آنكه به جايى برسند، اين آرزوها چهره واقعيّت‏ ها را به گونه‏ اى دروغين نشان مى‏ دهد و انسان به خاطر آنها درك نمى ‏كند كجاست و به كجا مى ‏رود؟ و وظيفه ‏اش در برابر اين سرنوشت چيست؟
از همين رو در حديثى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) آمده است: «اَلْامَانِىُّ تُعْمِى عُيُونَ الْبَصَائِرِ»(9)؛ (آرزوهاى دراز، ديدگان بصيرت را نابينا مى‏ كند!).
كوتاه سخن اينكه: كسى مى‏ تواند چهره زيباى حقيقت را آن گونه كه هست ببيند و به سرچشمه زلال معرفت برسد كه ديده عقل خود را با حجاب آرزوها نپوشاند و در ميان ابرهاى تيره و تارِ طول امل قرار نگيرد.
8. طول امل سبب كفران نعمت است‏:
بديهى است آرزوهاى دراز، انسان را به آن چه ندارد و شايد هرگز به آن نمى ‏رسد دلبند مى ‏سازد، به همين دليل آنچه را از نعمت‏هاى الهى در دست دارد كوچك مى ‏شمرد و نسبت به آن بى اعتناست و اين كفران نعمت، پيامدهاى شومى در دنيا و آخرت براى او دارد. در حديثى از مولاى متّقيان اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى‏ خوانيم: «تَجَنَّبُوا الْمُنَى فَاِنَّهَا تُذَهِّبُ بِبَهْجَةِ نِعَمِ اللَّهِ عِنْدَكُمْ، و تُلْزِمُ اسْتِصْغَارَهَا لَدَيْكُمْ، وَ عَلَى قِلَّةِ الشُّكْرِ مِنْكُمْ»(10)؛ (از آرزوهاى دراز بپرهيزيد كه زيبايى نعمت‏هاى الهى را از نظر شما مى‏ برد و آنها را نزد شما كوچك مى ‏كند و به كمى شكر [و كفران نعمت] از سوى شما منتهى مى ‏شود!).(11)