امام سجاد(ع) پس از حادثه کربلا دریافته بود که امکان احیای این جامعه مرده با در دست گرفتن رهبری سیاسی آن وجود ندارد و درگیر شدن در یک حرکت سیاسی دیگر، با وجود قدرت دیگر احزاب، به صلاح نيست. تاریخ گواه است که امام سجاد(ع) در طول سی و چهار سال فعالیت، شیعه را از یکی از سخت‌ترین دوران‌های حیات خویش عبور داد. در شرایطی که تصور نابودی اساس تشیع وجود داشت، امام سجاد(ع) می‌بایست کار را از صفر شروع کند، مردم را به سمت اهل بیت(ع) بکشاند. امام سجاد(ع) توانست شیعه را حیاتی نو بخشد و زمینه را برای فعالیت‌های آینده امام باقر(ع) و امام صادق(ع) فراهم کند. روش فقهی آن حضرت، نقل احادیث پیامبر(ص) از طریق حضرت علي(ع) بود که شیعیان تنها آن احادیث را درست تلقی می‌کردند. بدین صورت شیعه اولین قدم‌های فقهی خود را در مخالفت با انحرافات موجود برداشت؛ گرچه بخش اعظم این کار به زمانی پس از آن موکول گردید.

یکی از جنبه‌های حادثه کربلا، بُعد عاطفی آن است. شهادت شانزده تن از اهل بیت پیامبر(ص) به آن صورت استثنایی امری سخت بوده و اندوه ناشی از آن در قلوب شیعه به صورت امری پایدار در آمد.  اثر عاطفی آن بلافاصله در شیعه پدیدار شد و توّابین به عنوان اولين گروهی بودند که تحت تأثیر این بُعد قضیه قرار گرفته و به خاطر مقصر دانستن خود، راه قيام و شهادت را انتخاب نمودند.
با نگاهی به آنچه در احادیث امامان(ع) درباره اقامه عزاء و زیارت مرقد امام حسین(ع) وارد شده می‌توان دریافت که به سرعت بعد عاطفی کربلا جای خود را در جامعه شیعه باز کرده و حتی گروه‌هایی از سُنّیان را نیز به خود جذب کرد.  به مرور عزاداری سالانه آغاز شد و ادبیات شیعی نیز تحت تاثیر این قضیه و سایر رخدادهای خونینی که برای شیعیان (اعم از زیدی با امامی) پیش آمد، ادبیاتی مبتنی بر «مرثیه» شد.

توابين در سرزمينى بنام «عين الورده» با سپاه شام، به فرماندهى عبيد الله بن زياد، روبرو شدند و پس از سه روز نبرد سخت، سر انجام شكست خورده و سران قیام به جز «رفاعه»، به شهادت رسيدند. باقيمانده سپاه توابین به فرماندهى رفاعه بن شداد، در بازگشت به كوفه، به هواداران مختار پيوستند.

در قرن سوم، شکل تجدید شده ی فلسفه ی افلاطونی، تحت عنوان فلسفه ی نوافلاطونی پا به عرصه ی اندیشه گذاشت و مدت زمانی به صورت رقیبی برای ایمان مسیحی مطرح شد. ظهور مانویت از حوادث مهم قرن سوم است. مانی، مجوسی گری ایرانی را با تعالیم مسیحیت درهم آمیخت و دینی جدید عرضه نمود. بین سال های 249 تا 251، کلیسا با جدی ترین جفایی که تا کنون دیده بود؛ یعنی جفای دسیان (دقیانوس) روبرو شد. امپراطور دسیان در دو مرحله کلیسا را مورد حمله قرار داد.

قیام توابین نخستين عكس العمل همگانی بود که بعد از حادثه كربلا، شكل گرفت. شيعيان كوفه خود را بيش از ديگران مستحق ملامت مى دانستند و از عدم نصرت فرزند رسول خدا(ص) احساس گناه مى كردند، براى جبران اين خطاى بزرگ، در پى قيام برآمدند و نزد بزرگان شيعه در كوفه رفته و قیام توابین را پایه ریزی کردند. آنها نه طالب پيروزى بودند و نه حكومت و نه غنايم؛ در واقع آنان مى خواستند با كشتن و كشته شدن، از عذابى كه به جانشان افتاده، رهايى يابند و گناهان خويش را شستشو دهند.

سليمان بزرگ مرد شيعه عراق و صاحب نظر و طرف مشورت آنان بود. وي امير گروه چهار هزار نفرى توابين شيعه و طلب کنندگان خون امام حسين بود. او در 93 سالگي در عين الورده  درخونخواهی امام حسین(ع)  به شهادت رسید. محدثان به احاديث او استدلال مى کنند. احاديث او از پيامبر(ص) بدون واسطه يا با واسطه جبير بن مطعم در صحيح بخارى و صحيح مسلم موجود است. يحيى بن يعمر، عبداللّه بن يسار و ديگران از او حديث نقل کرده اند.

نخستين عكس العمل مستقيم شهادت امام حسین(ع) جنبش توابين در كوفه بود. به محض  بازگشت سپاه ابن زیاد به کوفه، شیعیان تازه متوجه شدند چه اشتباه بزرگى مرتكب شده اند؛ زيرا امام حسين(ع) را دعوت نموده و سپس از يارى او سر باز زده و او كه بنابه دعوت آنها به عراق آمده بود، در كنار آنان به شهادت رسيده و آنها از جا تكان نخورده اند! لذا به شدت پشيمان شده خود را ملامت نمودند و گفتند ننگ اين گناه از دامن ما شسته نخواهد شد مگر آنكه انتقام خون حسين(ع) را از قاتلان او بگيریم و يا در اين راه كشته شویم.

انگيزه توابین، احساس ندامت از گناه، و شوق به جبران خطا بود. احساس عميق پشيمانى و شور و شوق سوزان به شستشوى گناه، قيام توابين را به صورت يك قيام انتحار آميز جلوه گر ساخته بود. آنها فقط در صدد گرفتن انتقام و جبران لغزش و گناه خود بودند و نه طالب فتح و پيروزى بودند و نه خواهان حكومت و غنيمت، بلكه يگانه هدفشان انتقام بود و تشنه مرگ در راه هدف خود بودند، به طورى كه دشمن به آنها امان داد ولى آنها از قبول امان سرباز زدند.

قیام توابین اختصاص به شيعيان نداشت، بلکه سپاه قیام متشکل از تمامی مخالفان حكومت اموى بود، اما از آن جا که توابين يك قيام شهادت طلبانه بود و رهبران آن در این مسیر، هدفى جز انتقام و يا شهادت نداشتند، عده زيادى از همراهی با آنان خودداری کردند، زیرا در دفتر سليمان بن صرد شانزده هزار نفر ثبت نام كرده بودند كه از اين تعداد تنها پنج هزار نفر قیام را همراهی کردند.