در روايات اسلامي بر رعايت حقوق «غير مسلمانان» تاكيد شده است؛ از جمله اینکه: هنگام جدا شدن از مسافر ذمي چند قدمي او را مشايعت كنيم. نبايد به غير مسلمانى كه پيمان دوستى و همزيستى با مسلمانان دارد ستم كنيم يا بيش از توان و قدرتش به او تكليف كنيم. نبايد متعرض زن غير مسلمان شد و زيورآلات او را مثل خلخال از پايش در آورد. اگر چنين اتفاقي افتاد جا دارد مسلمان از اين حادثه بميرد. حق نداريم براي گرفتن جزيه آنها را تحت فشار قرار دهيم و يا آنها را در آفتاب گرم نگه داريم. اگر از فرد مسيحي كار كشيديم تا از كار افتاده و نابينا شد نبايد رهايش كرد و بايستي براي او از بيت المال حقوق قرار داد.

«مسلمانان» و «اهل كتاب» مي توانند با دعوت به سوى قدر مشترك ميان عقايدشان، در كنار يكديگر زندگي كنند؛ چرا كه غالباً نمى توان از يك گروه بخواهيم تمام عقايد خود را رها كند و تابع عقايد ديگرى گردد، و اگر هم منطقى باشد، عملى نيست؛ پس بهتر اين است كه اگر پيروان اديان ديگر، بعد از شنيدن دلايل مختلف به اسلام نگرويدند آنها را در عقايد خاصّ خودشان رها كنيم و در قدر مشترك همكارى نماييم و بهترين قدر مشترك بين همه اديان آسمانى همان «اصل توحيد» و «يگانگى خدا در ذات و صفات» است.

امام در خطبه27 نهج البلاغه، پس از اشاره به ماجراى دردناک حمله سپاه شام به شهر انبار و این که آن ها زینت های زن مسلمان و زن غیر مسلمانى که در پناه اسلام، جان و مالش محفوظ بوده را غارت کرده اند؛ می فرماید: «اگر کسی از اندوه این واقعه بمیرد، سزاوار است». جالب این که ایشان تجاوز به حریم زنان مسلمان و غیر مسلمان و هتک احترام آنها را در یک ردیف شمرده است و این نشان مى دهد که اسلام، تا چه اندازه خود را متعهد به دفاع از اقلیت هایى که در پناه اسلام زندگى مى کنند مى داند.

قرآن درباره «اهل كتاب» مي فرمايد: «با كسانى از اهل كتاب كه نه ايمان به خدا و نه به روز جزا دارند و نه آنچه را خدا و رسولش تحريم كرده حرام مى شمرند، و نه آيين حق را مى پذيرند پيكار كنيد تا زمانى كه «جزيه» را به دست خود با خضوع و تسليم بپردازند». علت لحن شديد آيه به خاطر آن است كه اهل كتاب به خصوص «يهود» موضع بسيار سختى در برابر اسلام داشتند و در جنگ احزاب و پاره اى از جنگ ها با ديگر دشمنان هم آواز شدند و در برابر مسلمين ايستادند و توطئه قتل پيامبر(ص) را چيدند و براى مشركان جاسوسى كردند.

قرآن درباره بهترين شيوه گفتگو با اهل كتاب مي فرمايد: «با اهل كتاب جز به روشى كه از همه نيكوتر است گفتگو نكنيد». به اعتقاد جمعى از مفسّران، منظور از بهترين شيوه اين است كه با آنها با ملايمت، نرمى، مدارا و محبّت رفتار شود. در برابر خشونت، نرمش و در برابر غضب، بردبارى و در مقابل شرارت، خيرخواهى و در مقابل شتاب زدگى، تأنّى نشان داده شود.