آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) مي فرمايد: «متقین نرم خو و دورانديشند». آنها مصداق آیه «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» بوده و در امور دنيوى و اجتماعى با مردم با نرمى برخورد می کنند. قرآن رمز موفقیت پیامبر(ص) را نرم خویی ایشان دانسته و حتی به موسی(ع) و برادرش دستور می دهد با «قول لین» با فرعون صحبت کنند. البته باید دانست که نرم خویی اگر از روی تواضع باشد پسندیده است؛ ولی نرمی از سر ترس و در مقابل دشمن مردود است.

امام علي(عليه السلام) در خطبه «متقين» در بيان اوصاف ايشان مي فرمايد: «وَ حَزماً فِى لِينٍ»؛ ([مى بينى هر يك از متقين را كه] نرمخو و دورانديشند).
پرهيزگاران، خوئى نرم و مبتنى بر ارزشها دارند، آنها بدون جهت در برابر كسى نرمش نشان نمى دهند و بدون دليل به طرف كسى خشن نمى شوند؛ با فكر و روى مبانى ارزشى دقيق اجتماعى اخلاقى با افراد انس مى گيرند و تا اين ارزشها باقى است بر اين نرمش ثابت و استوارند.
همچنین اين خصلت، زيربناى سياست و روابط خارجى كشورى است كه حكومت آن به دست پرهيزگاران است؛ بر طبق ارزش هاى انسانی اسلامى به كشورى گرايش پيدا كرده و روى همين ملاك از كشورى روى برمى گردانند.
آنها مصداق اَتمّ و اعلاى «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ»(1) هستند، که با دوستان نرمى مى كنند و با دشمنان و كفّار تندخوئى مى كنند و بر اصول خود ثابت قدمند.
ابن ميثم شارح بزرگ نهج البلاغه در ذيل اين فراز می گويد: «پرهيزگاران قاطعيت در امور دنيوى همراه با نرمى با مردم دارند و تندخوئى نمى كنند و اين خصلت، فضيلت عدل در معامله با خلق است و آنچنانند كه در مثل آمده: «لَاتَكُن حُلواً فَتُستَرَط وَ لَامُرّاً فَتُلْفَظْ»؛ (نه آنچنان شيرين باش كه به راحتى خورده و بلعيده شوى و نه آنچنان تلخ كه دور انداخته شوى!) عدالت در امور اجتماعى با بندگان خدا همين است كه با نرمى با آنها برخورد می شود مادامى كه حصار ارزشها را نشكنند و به مرزهاى اخلاق تعدى نكنند و گرنه دچار شدّت و حدّت متقين مى گردند».
اصل اوليه در برخورد با مردم، ملايمت همراه با مهر و عواطف انسانى است و برخورد با خشونت در مراحل آخر است، سيره پيامبران و اوصياء(عليهم السلام) نشان مى دهد كه آنها از اين طريق تا آخر عمر منحرف نشدند و حتى در مورد حضرت موسى(عليه السلام) و برادرش هارون(عليه السلام) مى خوانيم كه مأمور مى شوند با نرمى با فرعونی كه ادعاى خدائى مي كند و می گوید: «اَنَا رَبُّكُمُ الاَعلَى»؛(و گفت: من پروردگار برتر شما هستم)، برخورد كنند؛ «فَقُولَا لَهُ قَولاً لَيِّناً»(2)؛ (با او به نرمي سخن بگوئيد) «لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى»(3)؛ (شايد متذكر شده و قلبش خاشع گردد). حتى در بعضى روايات دارد كه حضرت موسي و هارون(علیهما السلام) مأمور بودند فرعون را با بهترين نامش صدا كنند تا بلکه دل تاريكش روشن شود!(4)
همين نرمش و ملايمت، سكوى پرش بزرگى براى دستيابى به اهداف بلند است. رمز موفقيت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و آنچه باعث گرايش مردم به او شد اخلاق، نرمى و تواضع او بود، اگر حضرت با خشونت با مردم برخورد مى كرد كسى به گرد او جمع نمى شد، «وَ لَوْ كُنْتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»(5)؛ (اگر غلظت و شدت داشتى از گرد تو پراكنده مى شدند). انسان با نرمى مى تواند قدرت خود را مضاعف كند و در حديثى آمده است: «مَنْ لَانَ عَودُهُ كَثُفَتْ اَغصَانُهُ»؛ (كسى كه برگشتن او نرم و سريع باشد، شاخه هايش زياد مى شود) يعنى اگر كسى زود منعطف به مردم شد و در برخوردها سريع از غضب و شدت خود برگشت، مردم هم به او متمايل شده و همچون شاخه هائى قوى براى حفاظت و يارى او خواهند آمد، اين كلام به صورت مَثَلى براى افراد متواضع كه با مردم الفت گرفته اند درآمده است و مردم نيز آنها را دوست دارند و در نتيجه بوسيله مردم و با اجتماع آنها قدرت پيدا مى كنند.(6)
البته بايد گفت كه نرمى دو صورت مهم دارد: يكى تواضع، كه از صفات پسنديده است و ديگرى ضعف و سستى در برابر ظالم و اين قسم مذموم است و زيبنده پرهيزگاران نيست. از اين رو مولى علی(عليه السلام) فرمودند: «حَزماً فِى لِينٍ»، يعنى با اراده و قاطعيت و منطبق با ارزشها نرم مى شود نه از روى ترس و ضعف در مقابل افراد.(7)