در سخنان اهل بیت(ع) نیز به حکم مرتدّ اشاره شده است. مانند این روایت که علی بن جعفر به برادرش امام کاظم(ع) عرض می کند: شخصی نصرانی اسلام آورده و سپس مرتدّ می شود، حکمش چیست؟ حضرت فرمودند: «او را توبه می دهند، اگر به اسلام بازگشت[به او کاری ندارند] وگرنه کشته خواهد شد». همچنین محمد بن مسلم در حدیثی از امام باقر(ع) نقل کرده که حضرت فرمودند: «و هر کس منکر نبوّت نبی مرسلی شود و او را تکذیب کند خونش مباح است».

مأمون تصمیم گرفت علما و بزرگان نصرانی، یهودی، صابئين، زردشتيان و علماي ديگر مکاتب در علم كلام را دعوت كند تا با مباحثه علمی بر امام(ع) فائق آمده و از شأن و منزلت ایشان در نزد مردم بکاهد. امام(ع) با دیدن نگرانی یکی از یاران خود فرمودند: «مأمون هنگامي كه ببیند استدلال پيروان مكتب هاي مختلف را به زبان خودشان و بر اساس روش و کتاب خودشان ابطال می کنم، از كار خود پشيمان مي شود».

حدیث معرفت امام، بخاطر اهمیت مساله امامت، مورد توجه محدثین قرون مختلف بوده و و در قرون متأخر نیز روایت و تحلیل شده است. همانند: فخر رازی در مسائل الخمسون می نویسد: «من مات و لم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیا و ان شاء نصرانیا». هم چنین ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می نویسد: «جز با شناخت امامان کسی به بهشت نخواهد رفت».از سویی سعدالدین تفتازانی در شرح المقاصد می نویسد: حدیث «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة»، همانند آیه «اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول و أولی الأمر منکم» می باشد.

نخستين مدرسه هر انسانى دامان مادر و آغوش پدر اوست، و در آنجا نخستين درس هاى فضيلت يا رذيلت را مى آموزد. در روایات تعبيرات بسيار لطيفى در اين باره آمده از جمله: امام على(ع) فرمود: «اخلاق پاك و نيك، دليل وراثت هاى پسنديده انسان ـ از پدر و مادر ـ است». و پیامبر(ص) فرمود: «هر نوزادى بر فطرت پاك توحيد ـ و اسلام ـ متولّد مى شود مگر اين كه پدر و مادر او را به آئين يهود و نصرانيّت وارد كنند». همچنین تربيت نيك فرزند بهترین میراث و انتخاب نام نیک از حقوق او دانسته شده است.

در روایات به «فطرت و وجدان» به عنوان منبع شناخت اشارات فراوانی شده است. برای مثال پیامبر(ص) می فرماید: «هر نوزادى بر فطرت توحيد و اسلام متولّد مى شود تا این که در آینده سرنوشتش تغییر یابد». امام صادق(ع) منظور از فطرت را در سوره «روم» توحید و اسلام می داند. امام باقر(ع) نیز می فرماید: «خداوند مردم را با معرفت به خودش آفريد».

«برهان فطرت» اين است كه انسان در اعماق جان خود اعتقاد به حقيقتى را مى يابد و ايمان به وجود جهان ديگر و رستاخيز عظيم انسان ها و دادگاه عدل الهى را احساس مى كند. امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از معناى فطرت در آيه 30 سوره «روم» فرمود: «منظور از اين فطرت، اسلام است». پيامبر(ص) نيز فرمود: «فطرتى كه خداوند مردم را بر آن آفريد، دين خداست» و در حديث معروفی آمده كه: «همه انسان ها بر فطرت (اسلام) متولّد مى شوند، مگر اينكه والدينشان، آنها را به آيين يهوديگرى يا نصرانيّت و مجوسيّت متوجّه سازند».

بسیاری از مسیحیان علی(ع) را ستوده و در رثاى او چکامه سروده اند، از جمله آنها زینبا ابن اسحاق رَسْعَنى موصلى نصرانى است که گفته: «من دوستدار هاشم هستم و ملامت هیچ ملامت کننده اى مرا درباره على به شکّ نمى اندازد. برخى مى گویند: براى چه مسیحیان و خردمندانِ عرب و عجم، على و خاندانش را دوست دارند؟ به آنها گفتم: من چنین مى پندارم که محبّت آنها در دل تمامى موجودات حتّى حیوانات جاى گرفته است».