آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روایات به «فطرت و وجدان» به عنوان منبع شناخت اشارات فراوانی شده است. برای مثال پیامبر(ص) می فرماید: «هر نوزادى بر فطرت توحيد و اسلام متولّد مى شود تا این که در آینده سرنوشتش تغییر یابد». امام صادق(ع) منظور از فطرت را در سوره «روم» توحید و اسلام می داند. امام باقر(ع) نیز می فرماید: «خداوند مردم را با معرفت به خودش آفريد».

وجود اين منبع شناخت در نهاد آدمى از مسائلى است كه در روايات اسلامى اشارات فراوانى به آن شده است. به عنوان نمونه به احاديث زير توجّه كنيد:
1. پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديث معروفى مى فرمايد: «كلُّ مُولُود يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ حَتى يَكُونَ اَبَواهُ يُهَوِدّانِهِ وَ يُنَصِّرانِهِ» (1)؛ (هر نوزادى بر فطرت [توحيد و اسلام] متولّد مى شود؛ و اين فطرت همچنان ادامه دارد تا پدر و مادر او را به آيين يهود و نصرانيت بار آورند).
اين حديث به خوبى دلالت دارد كه نه تنها توحيد، بلكه اصول اساسى اسلام در درون فطرت همه انسان ها وجود دارد.(2)
2. در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه شخصى از آيه «فِطَرَةَ الله الَّتي فَطَرَ الناسَ عَلَيْها» سؤال كرد؟ امام(عليه السلام) در پاسخ فرمود: «التوحيد»(3)؛ (فطرت همان توحيد است).
3. در حديث ديگرى از همان حضرت مى خوانيم كه در پاسخ چنين سؤالى فرمود: «هى الاسلام» (4)؛ (فطرت اسلام است).
4. در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) آمده است كه فرمود: «فَطَرَهُمْ عَلَى الْمَعْرِفَةِ به» (5)؛ (خداوند مردم را با معرفت به خودش آفريد).
5. در تفسير آيه «صِبْغَةَ اللهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللهِ صِبْغَةً» نيز روايات متعدّدى داريم. از امام صادق(عليه السلام) داريم كه مى گويد: «منظور از «صِبْغَةَ الله؛ (رنگ الهى) همان اسلام است).(6)
6. در حديث قدّسى آمده است كه خداوند مى فرمايد: «خَلَقْتُ عِبادِى حُنَفاءَ» ، در مجمع البحرين بعد از ذكر اين حديث مى گويد: «يعنى مستعد براى قبول حق» سپس آن را با حديث «كُلُّ مُولُود يُولَدْ عَلَى الْفِطْرةِ» برابر مى شمرد.
اين نكته نيز قابل توجّه است كه در آيات قرآن و روايات اسلامى كارهاى نيك به عنوان «معروف»؛ (شناخته شده) تعبير شده، لذا امر به معروف گفته مى شود؛ و از كارهاى زشت و قبيح به عنوان «منكر»؛ (ناشناخته) تعبير شده است. اين نشان مى دهد كه مفاهيم فضائل اخلاقى چيزى است كه با روح انسان آشنا، و براى او شناخته شده است؛ به عكس، قبايح و زشتى ها كه مورد تنفّر و انزجار او و براى او ناشناخته است.(7)