از ويژگی های قرآن، عدم وجود اختلاف و تناقض در آن است. با اين وجود از ديرباز كسانى مى پنداشتند در قرآن، اختلاف و تناقض هست و در اين باره پرسش‌هايى مطرح مي كردند. ضمن اینکه از احاديث فراوان به دست مى آيد كه در آن دوران، شبهه وجود تناقض در قرآن، به طور گسترده مطرح بوده و بدين جهت تأكيد شده: كه پيرامون آن نگرديد؛ چون گمانى بيش نيست كه بدخواهان رواج داده‌اند و در دستورات بزرگان دين، پاسخ هاى فراوان ارائه شده است.

خطوط کلی دین در همه شرایع مشترک و ثابت است که همان «الصراط المستقیم» بصورت معرفه است؛ اما فروعات و خطوط جزئی دین که همان «شریعت» و «منهاج» باشد، تغییر کرده است. هر پیامبر دارای کتاب، اگرچه اصول کلی کتابهای پیشین را تصدیق می ‌کند؛ لیکن خودْ شریعت و دستورهای جزئی جداگانه ‌ای دارد که ناسخ شریعت گذشته است.
تعبیر «صِراطٍ مُسْتَقیمٍ» به صورت نکره، اشاره به شرایع گوناگونی است که صراط مستقیم خاص مردم هر عصری بوده و در طول تاریخ بصورت تکاملی ارائه شده اند، و در واقع مقاطع و مراحل همان صراط مستقیم واحد است.

منظور از ذكر قلبيِ مؤثر، همان ذكر تصديقي و ايماني است كه باطل را از بین می برد؛ اما ذكر خطوري و تصوري با اشتغال به باطل و ابتلاي به خطا نيز سازگار است. پس آنچه مؤثر است، ايمان است نه علم.

امام علی(ع) در حکمت 125 نهج البلاغه، حقيقت اسلام را به گونه اى تفسير مى كند كه پيش از او هيچ كس تفسير نكرده، آن حضرت مى فرمايد: «اسلام را چنان تفسير مى كنم كه هيچ كس پيش از من آن را چنين تفسير نكرده باشد»؛ نخست می فرمایند: «اسلام همان تسليم است، و تسليم همان يقين است، و يقين همان تصديق است، و تصديق همان اقرار است و اقرار همان اداست و ادا همان عمل است». در واقع حضرت اشاره به حقیقتى دارد كه در درون جان انسان نفوذ كرده و آثار آن يكى پس از ديگرى در قلب و زبان و عمل انسان ظاهر می گردد.

با توجه به اینکه قرآن بعضی از عقاید شرایع گذشته را انحرافی و کتب آنها را تحریف شده می داند و با توجّه به اینکه اسلام دیگران را فقط به سوی خویش دعوت می کند، روشن می شود که تصدیق کتب آسمانی گذشته به معنای مشروعیت کنونی آنها نیست.
معنی تصدیق کتابهای پیشین نیز به معنی تصدیق اصول کلی و مشترک بین همگان است، مانند ایمان به حق تعالی و معاد و رسالت و تایید اصول عام فقهی و اخلاقی مانند صداقت و نیکی و اصل نماز و روزه و مثلا حرمت سرقت و زنا و شراب خواری.

اولا: آیاتی از قرآن اهل کتاب را به خاطر اسلام نیاوردنشان، کافر و فاسق و مشمول لعن الهی خوانده، مانند آیه 89 سوره بقره.
ثانیا: این آیه نه تنها دلالتی بر پلورالیسم ندارد بلکه خودش دلیل نسخ و عدم مشروعیت شرایع قبلی است؛ زیرا ابتدا فرمان جنگ می دهد، سپس آنان را فاقد ایمان به خدا و فاقد دین حق می داند.
ثالثا: این آیه فقط دلالت بر همزیستی مسالمت آمیز اهل کتاب در کنار مسلمانان پس از تسلیم شدن در برابر حکومت اسلامی دارد و هیچ ربطی به پلورالیسم به معنای مشروعیت و حقانیت اهل کتاب ندارد.

عایشه گفته است: من نسبت به هیچ زنى به اندازه خدیجه(س) رشک نبرده ام؛ زیرا پیامبر(ص) او را بسیار یاد مى کرد. وقتی به پیامبر گفتم چرا این قدر از او یاد می کنی با این که او مرده و اثرى از او نمانده و خدا زنى بهتر از او به تو داده؟ چنان چهره رسول خدا(ص) تغییر کرد که جز هنگام نزول وحى، آن گونه تغییر نمی کرد. ایشان فرمود: هرگز خدا بهتر از او به من نداده. وقتى که مردم تکذیبم کردند و از خود راندند او به من ایمان آورد و تصدیقم کرد و با اموالش یاریم نمود و خداوند تنها از او به من فرزند داد.

اسکافی در پاسخ کسانی که اسلام علی(ع) در کودکی را بعید می شمارند ، به ویژگی هایی از آن حضرت و شواهدی تاریخی استناد می کند که دلالت بر اسلام و بلوغ و رشد فکری علی از همان کودکی دارد. شواهدی مانند: سپرده شدن آشپزی و دعوت از مردم به آن حضرت در ماجرای یوم الدار، حضور علی در ردیف مردان و کهنسالان عاقل و انتخاب او به وصایت و خلافت در ماجرای یوم الدار که نشان از شایستگی او برای مکلف شدن او به این مقام دارد، هم بازی نبودن علی با هم سالانش پس از اسلام که نشان از شناختی متفاوت برای او دارد و... .

ابن ابى الحديد، پس از ذکر بخشى از اشعار ابوطالب مى نويسد: اگر چه تک تک اين اشعار، متواتر نيست امّا مجموع اشعار دلالت بر يک امر مشترک مى کند و آن تصديق محمّد(ص) است.

برزنجى گفته: همه اخبار صريح هستند در اين که قلب ابوطالب مملوّ از ايمان به پيامبر(ص) بود.