آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور از ذكر قلبيِ مؤثر، همان ذكر تصديقي و ايماني است كه باطل را از بین می برد؛ اما ذكر خطوري و تصوري با اشتغال به باطل و ابتلاي به خطا نيز سازگار است. پس آنچه مؤثر است، ايمان است نه علم.

منظور از ذكر قلبيِ مؤثر، همان ذكر تصديقي و ايماني است كه باطل را از بین می برد؛ چنانكه سبب غفلت يا تغافل هر گونه خطا خواهد شد؛ وگرنه ذكر خطوري و تصوري با اشتغال به باطل و ابتلاي به خطا نيز سازگار است؛ زيرا از مبدأ تصوري محض هيچ‏ گونه تأثير رَدع و رَفْع و دَفْعي ساخته نيست، گرچه گاهي مقدّمه براي تصديق قرار مي گيرد.
البته آنچه مؤثّر است تصديق ايماني خواهد بود، يعني باور كردن نتيجه قضيه و ايمان آوردن به عصاره ثبوت محمول براي موضوع، وگرنه صرف تصديقِ عِلْمي كه فقط داراي يك عقد و گرِه است يعني فقط واجِد گره خوردن محمول قضيّه به موضوع آن است بدون آنكه محصول قضيه با جان شخص عالم گره بخورد و از راه ايمان تصديقي پديد آيد، تأثيري در رفع خطا و دفع گناه ندارد؛ زيرا آنچه مؤثر است، ايمان است نه علم و به تعبير ديگر: علم عقل نظري مادامي كه به باور عقل عملي راه نيابد منشأ اثر نخواهد شد.(1)