در توصيف سدّ «ذوالقرنین» و موقعيت جغرافيايى آن در نقشه سياسى جهان و دولتى كه بر منطقه ساخت سدّ حكم مى‌راند، بايد بگوييم: این سد بين سال‌هاى 539 و 529 پيش از ميلاد در مكانى كوهستانى و مرتفع بنا شده؛ و به عنوان مانعى در ميان دو ديواره بلند که به «تنگه داريال» معروف است بکار می‌رفته؛ و در تمام نقشه‌هاى سياسى عصر حاضر، در جمهورى «گرجستان» واقع است.

داستان «يأجوج و مأجوج» در قرآن حقیقتی تاریخی است. برخى بررسی‌ها نشان مى‌دهد كه اصل يأجوج و مأجوج از فرزندان يافث بن نوح است و اين نام از «اجيج نار» به معناى شراره‌هاى آتش گرفته شده است. اين عنوان استعارى، اشاره به فراوانى و خشونت آنان دارد. برخى از نكته‌سنجان در بحث ريشه نژادى آنان گفته اند: ريشه مغول و تاتار به شخصى كه به آن «ترك» گفته مى‌شده است، بر مى‌گردد و اين همان كسى است كه ابوالفداء او را «مأجوج» ناميده است. بنابراين از اين گفته روشن مى‌شود كه مقصود از يأجوج و مأجوج، مغول و تاتار است. آنان منطقه شمالى آسيا را اشغال كرده بودند و سرزمين آنان از «تبت و چين» تا اقيانوس منجمد شمالى ادامه داشت و از غرب به بخش‌هاى مجاور «تركستان» منتهى مى‌شد.

این کتاب در رد رساله میرزا عبد السلام، شیخ الاسلام شهر تفلیس و منطقه قفقاز نگاشته شده است، که آن رساله در نقد کتاب ایقان بهاییان نگاشته شده بود. این کتاب مفصّل ترین و بالاترین کتاب استدلالی و نظری بهائیّه است، که روایات وارده ی اسلامیّه را تحریف و تأویل نموده، و با هزاران بافندگی به مسلک "بهاء" منطبق می کند.

برخي سد «ذوالقرنين» را با «ديوار چين» منطبق مي دانند؛ درحالی که در ساخت اين ديوار از آهن و مس استفاده نشده، و یا در يك تنگه باريك كوهستانى بنا نگرديده، بلكه صدها كيلومتر طول آن است. بعضى ديگر أن را «سد مأرب» در سرزمين يمن مى دانند؛ در حالى كه سد مأرب در يك تنگه كوهستانى، و براى جلوگيرى از سيلاب و ذخيره آب ساخته شده است. اما بر طبق گواهى دانشمندان، در سرزمين قفقاز و در بین سلسله كوه هاي آن منطقه، تنگه معروف «داريال» وجود دارد، و در آنجا ديوار آهنين باستانى به چشم مى خورد، كه عده اي آن را سد ذوالقرنين مي دانند.

قرآن «یأجوج و مأجوج» را دو قبيله وحشى دانسته كه مزاحمت شديدى براى ساكنان اطراف خود داشتند. علامه طباطبايى در «الميزان» آنها را گروه هاى جنگجو و غارتگري دانسته كه در دورترين نقطه شمال آسيا زندگى مي كردند. از سویی بر اساس دلايل تاريخي، ساکنان نواحى مغولستان، بر اثر كثرت جمعيت، به تدریج در شرق يا جنوب آنجا ساكن شدند. اين قبائل وحشى به امپراطورى روم، و بعدها به ممالك اسلامى هجوم آوردند. از اين رو يأجوج و مأجوج از همين قبائل بودند كه مردم قفقاز براي جلوگیری از آنها از كوروش كمك خواستند.

سرگذشت ذوالقرنين، آن بزرگ‌مردى كه سرزمين‌هاى گوناگون را درنورديد و شرق و غرب گيتى را زير پا نهاد، سرگذشتى واقعی و كهن است كه تاريخِ آن به گذشته‌هاى دور بر مى‌گردد. براساس پژوهش‌هاى دانشمند برجسته هندى، «ابوالكلام آزاد» كه با كمك گرفتن از نصوص تورات انجام گرفته، اين احتمال وجود دارد كه وى پادشاه ايران، كورش كبير باشد كه بين سال‌هاى 557 تا 528 پيش از ميلاد مى‌زيسته است و سرزمين‌هاى شرق و غرب را تسخير كرد و بر قلمرو ماد، آسياى صغير و بابل چيره گرديد و قوم يهود را كه در اسارت بابليان بود، آزاد ساخت و به آنان اجازه داد به سرزمين فلسطين باز گردند و در بازسازى بيت المقدس ياريشان داد. از اين رو در تورات از وى به بزرگى و احترام ياد شده است.

برخی سدّ ذوالقرنین را با دیوار معروف چین منطبق می دانند، برخی هم می گویند «سدّ مأرب» در سرزمین «یمن» مى باشد. ولى طبق گواهى دانشمندان در سرزمین «قفقاز» میان دریاى خزر و دریاى سیاه، سلسله کوه هائى است همچون یک دیوار که شمال را از جنوب جدا مى کند، تنها تنگه اى که در میان این کوه هاى دیوار مانند وجود دارد تنگه «داریال» معروف است و در همانجا تاکنون دیوار آهنین باستانى به چشم مى خورد و به همین جهت، بسیارى معتقدند: سدّ ذو القرنین همین سدّ است.

در قرآن مجید، در دو سوره از یأجوج و مأجوج سخن به میان آمده، یکى در سوره «کهف»و دیگرى در سوره «انبیاء». آیات قرآن به خوبى گواهى مى دهد این دو نام، متعلق به دو قبیله وحشى خونخوار بوده است که مزاحمت شدیدى براى ساکنان اطراف مرکز سکونت خود داشته اند. در تورات هم از آنها به عنوان «گوگ» و «مأگوگ» یاد شده است، که ظاهرا در دوردست ترین نقطه شمال آسیا زندگى داشتند. مردم «قفقاز» به هنگام سفر کوروش به آن منطقه تقاضاى جلوگیرى از آنها را از وى نمودند، و او نیز اقدام به کشیدن سدّ معروف ذو القرنین نمود.