در اهميت شناخت «اسباب نزول» يا «شأن نزول» بايد گفت: قرآن، به صورت تدريجى و در مناسبت هاى مختلف نازل شده‌ است. بر حسب اقتضا اگر حادثه اى پيش مى آمد يا مسلمانان دچار مشكلى مى شدند، يك يا چند آيه و احيانا يك سوره براى رفع مشكل نازل مى گرديد. لذا آيات نازل شده در هر مناسبت، به همان حادثه و مناسبت نظر دارد. از این رو براى دانستن معنا و تفسير كامل هر آيه، بايد به شأن نزول آن رجوع كرد تا موضوع كاملا روشن شود. در واقع شأن نزول مى تواند قرينه اى باشد تا دلالت آيه را تكميل كند و بدون آن، دلالت آيه ناقص مى ماند.

قرآن در سوره فتح آيات 20 و 21 خبر از دو پيروزى بر دشمنان توأم با غنائم فراوان داده؛ يكى در كوتاه مدّت و ديگرى در دراز مدّت. منظور از غنائمى كه در كوتاه مدّت، نصيب مسلمين مى شود همان غنائم خيبر بود و غنائم دراز مدت، اشاره به فتوحات بزرگ بعد، مانند فتح ايران روم و يمن است، که وصول به آن براى مسلمانان به حسب ظاهر امكان پذير نبود و هنگامى كه در جنگ خندق پيامبر(ص) بشارت فتح ايران و روم و يمن را داد منافقان آن را به باد مسخره گرفتند، چرا كه از نظر اسباب ظاهرى، غير ممكن به نظر مى رسيد.

آیه 190 بقره نخستین آیه درباره جنگ با دشمنان اسلام است. پس از نزول این آیه، پیغمبر(ص) با مشرکینی که از در پیکار در آمدند، پیکار و نسبت به آنان که پیکار نداشتند، نمی جنگیدند. برخی از مفسرین نیز معتقدند یک سال بعد از صلح حدیبیه پیامبر(ص) از مقاتله ای که ممکن بود در ماه حرام با مشرکین داشته باشد، نگران بود، که این آیه نازل شد و دستور داد: اگر دشمن نبرد را شروع کند شما هم در برابر او به مبارزه برخیزید. ولی به نظر مى رسد شأن نزول اوّل، مناسب آیه اوّل، و شأن نزول دوم مناسب آیات بعد است.

این آیه بعد از صلح حدیبیه نازل شد. سال هشتم هجری پیامبر(ص) و تعدادی از مسلمانان به سوی مکه حرکت کردند. وقتی مشرکان مانع ورودشان به مکه شدند در حدیبیه توقف کردند... پیامبر(ص) با قریش پیمان بست که: مسلمانان امسال عمره انجام ندهند و سال آینده عمره را انجام دهند مشرط به اینکه سه روز بیشتر نباشند وهمراه خود سلاحی جز شمشیر نداشته باشند... و مشرکان تا ده سال از جنگ علیه مسلمانان خوداری کنند و همچنین مسلمانان در انجام فرایض خود در مکه آزاد باشند. بعد پیامبر(ص) همان جا قربانی کرده و از احرام خارج شدند.

آیه نخست در صلح حدیبیه در سال ششم هجرت نازل شده است، آنجا که پیامبر(ص) به على(ع) فرمود در صلح نامه بنویس: بسم اللّه الرحمن الرحیم...، و مشرکان گفتند: ما رحمان را نمى شناسیم. آیه دوم در پاسخ به مشرکان نازل شد که به پیامبر(ص) گفتند: اگر دوست دارى از تو پیروى کنیم این کوه ها را به وسیله قرآنت عقب بران و زمین را بشکاف و چشمه ها و نهرهائى در اینجا پدید آور، مردگان ما را زنده کن تا از او سؤال کنیم... .

سوره فتح که در سال صلح حدیبیه نازل شده با بشارت فتح آغاز شده و پیام آور پیروزی چشم گیر بر دشمنان است، خواه مقصود تحقق صلح حدیبیه باشد یا فتح خیبر و یا فتح مکه؛ آیات پایانی سوره هم به همین مسأله اشاره دارد. در بخش دیگری از آیات به صلح حدیبیه و مسأله بیعت رضوان اشاره دارد؛ سپس از هدف والای پیامبر(ص) سخن می گوید؛ در ادامه، کارشکنی منافقان در جهاد و تقاضاهای نابجای آنها را منعکس می کند؛ سپس معذورین از جهاد را معرفی کرده و در پایان صفات پیروان مکتب اسلام را بیان می کند.