آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیه 190 بقره نخستین آیه درباره جنگ با دشمنان اسلام است. پس از نزول این آیه، پیغمبر(ص) با مشرکینی که از در پیکار در آمدند، پیکار و نسبت به آنان که پیکار نداشتند، نمی جنگیدند. برخی از مفسرین نیز معتقدند یک سال بعد از صلح حدیبیه پیامبر(ص) از مقاتله ای که ممکن بود در ماه حرام با مشرکین داشته باشد، نگران بود، که این آیه نازل شد و دستور داد: اگر دشمن نبرد را شروع کند شما هم در برابر او به مبارزه برخیزید. ولی به نظر مى رسد شأن نزول اوّل، مناسب آیه اوّل، و شأن نزول دوم مناسب آیات بعد است.

در آیات (190 ـ 191) سوره «بقره» می خوانیم: «وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللّهِ الَّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ * وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتّى یُقاتِلُوکُمْ فیهِ فَإِنْ قاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذلِکَ جَزاءُ الْکافِرینَ»؛ (و در راه خدا، با کسانى که با شما مى جنگند، نبرد کنید! و از حدّ تجاوز نکنید، که خدا تعدّى کنندگان را دوست نمى دارد! * و آنها [بت پرستانى که از هیچ گونه جنایتى ابا ندارند] را هر کجا یافتید، به قتل برسانید! و از آنجا که شما را بیرون ساختند آنها را بیرون کنید! و فتنه از کشتار هم بدتر است! و با آنها، در نزد مسجد الحرام جنگ نکنید! مگر این که در آن جا با شمابجنگند. پس اگر [در آن جا] با شما پیکار کردند، آنها را به قتل برسانید! چنین است جزاى کافران).
شأن نزول:
بعضى از مفسران، دو شأن نزول براى نخستین آیه از این آیات نقل کرده اند؛
نخست این که: این آیه، اولین آیه اى بود که درباره جنگ با دشمنان اسلام نازل شد، و پس از نزول این آیه، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) با آنها که از در پیکار در آمدند، پیکار کرد و نسبت به آنان که پیکار نداشتند، خوددارى مى کرد، و این ادامه داشت تا دستور «أُقْتُلُوا الْمُشْرِکِیْنَ» که اجازه پیکار با همه مشرکان را مى داد، نازل گشت.(1)
دوم: شأن نزولى است به نقل از «ابن عباس» که این آیه، در مورد صلح حدیبیه نازل گردید، و جریان چنین است: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با 1400 نفر از یاران خود، آماده عمره شدند، چون به سرزمین حدیبیه (محلى است در نزدیکى مکّه) رسیدند، مشرکان از ورود آنها به «مکّه» و انجام مناسک عمره ممانعت کردند، و پس ازگفتگوى زیاد با پیامبر(صلى الله علیه وآله) مصالحه کردند که سال بعد براى انجام عمره به «مکّه» بیایند و آنان «مکّه» را سه روز براى او و مسلمانان خالى نمایند تا طواف خانه خدا کنند.
سال بعد هنگامى که آماده رفتن به «مکّه» شدند، از این خائف بودند که مشرکان به وعده خود وفا نکنند و مانع شوند و جنگى به وقوع بپیوندد و در صورت وقوع حادثه یا جنگ، پیامبر از مقاتله در ماه حرام ناراحت بود، که آیه فوق در این مورد نازل شد و دستور داد: اگر دشمن نبرد را شروع کند شما هم در برابر او به مبارزه برخیزید.(2)
به نظر مى رسد شأن نزول اوّل، مناسب آیه اوّل، و شأن نزول دوم مناسب آیات بعد است، ولى به هر حال مفهوم آیات دلالت دارد که همه با هم، یا با فاصله کمى نازل شده.(3)