امام علی(ع) مى فرمايد: «هر چه جز خدا به يگانگى توصيف شود، كم ارزش است». وحدت درباره او حكايت از بى انتها بودن ذات و صفاتش مى كند و به معناى بى نظير بودن و نامحدود بودن است؛ در حالى كه وحدت در مورد مخلوقات، وحدت عددى است و در جايى به كار مي رود كه در برابرش كثرتى باشد و طبعاً چنين وحدتى حكايت از قِلّت مى كند؛ اما وحدت در ذات پاك او، حاكى از وسعتِ بى مانندِ وجود اوست كه همه جا و در هر زمان بوده و هست و در عين حال زمان و مكانى ندارد. وحدتى كه همه جا نشانه كمبود است در آنجا به معناى وسعتِ بى نظير است.

خداوند واجب الوجود است. اگر محدوديّتى در ذات واجب الوجود حاصل شود بايد از بيرون وجود او باشد، چرا كه محدوديّت به معناى آلودگى به عدم است، و چيزى كه ذاتش اقتضاى هستى دارد هرگز مقتضى عدم و نيستى نخواهد بود. پس اگر محدوديتى در او باشد بايد يك عامل بيرونى داشته باشد، و لازمه اين سخن آن است كه او واجب الوجود نباشد، چرا كه از نظر حدّ وجودى خود مخلوق ديگر و معلول ذات ديگرى است.

این سوره چنان که از نامش پیدا است (اخلاص، توحید) از توحید پروردگار و یگانگى او سخن مى گوید و در چهار آیه کوتاه، چنان توصیفى از یگانگى خداوند می کند که نیازی به اضافه کردن چیز دیگری ندارد.

خداوند در آیه 136 سوره بقره، تأکید مى کند که مؤمنان واقعى کسانى هستند که میان پیامبران الهى تفاوتى نمى گذارند، و به تعلیمات همه آنها ایمان دارند؛ و این گواه روشنى است بر یگانگى اصول کلى تعلیمات آنها. این آیه طبق شان نزول هاى موجود، در پاسخ یهود و نصارى است که هر یک دیگرى را نفى مى کردند و پیامبر خود را برتر مى شمردند، و کتاب خود را بهترین کتاب مى دانستند.

واحد به معناى چيزى است كه هيچ گونه جزيى ندارد؛ سپس به هر چيزى كه از نوعى يگانگى برخوردار است اطلاق مى شود. این لفظ شش معنی دارد: واحد نوعی؛ واحد اتصالی؛ بی نظیر؛ چيزى كه قابل تجزيه نيست؛ واحد عددى؛ واحدى كه مبدأ خط است. خدای واحد مفهومش اين است كه نه اجزايى براى او تصوّر مى شود و نه كثرت و تعدّدى. احد نيز از همين ريشه و به معناى واحد است؛ یا اینکه احد به ذاتى گفته مى شود كه تعدّد و كثرت نمى پذيرد، نه در خارج و نه در ذهن، به خلاف واحد كه در خارج یا در ذهن براى آن دوم و سوم تصوّر مى شود.

 مسأله توحيد زيربناى شناخت تمام صفات خدا، و مهمترين سرچشمه پيشرفت و تكامل در جهان انسانيّت است. هميشه اختلاف موجب ويرانى و ضعف و عقب ماندگى بوده، و اتحاد و يگانگى سرمايه اصلى قوّت، قدرت، عمران و آبادى است؛ ايمان به خداوند يگانه حلقه اتصالى است كه قلوب ميلياردها انسان را به هم پيوند مى دهد. تربيت اخلاقى و پرورش صفات انسانى نيز در سايه توحيد ميسّر است، چرا كه ريشه فضايل اخلاقي، همان اخلاص و پاكسازى دل از غير خدا است.

برهان صرف الوجود از جمله دلایل عقلى اثبات یگانگى خداوند است که خلاصه اش چنین است: خداوند وجود مطلق است، و هیچ قید، شرط و حدّى براى او نیست، چنین وجودى مسلّماً نامحدود خواهد بود؛ چرا که اگر محدودیتى پیدا کند، باید آلوده به عدم گردد، و ذات مقدسى که هستى از آن مى جوشد، هرگز مقتضى عدم و نیستى نخواهد بود و چیزى در خارج نیست که عدم را به او تحمیل کند، بنابراین، محدود به هیچ حدّى نمى باشد.