يكي از سؤالات مهمّ در بحث معاد، معنا و مفهوم «ميزان» است. در بعضى از روايتها «ميزان» به وجود مقدس امامان معصوم(ع) و در حديث ديگر به عدل و در حديث داود(ع) چيزى كه كفه هاى آن تمام زمين و آسمان را پر كرده است تفسير شده و اين سه در ظاهر با هم متضادّند؛ ولى با توجه به اينكه حقيقت ميزان، همان عدل الهى است و پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نمونه و مظهر عدل او هستند تضادّ برطرف مي شود؛ چون آنها هستند كه موازنه ميان اعمال و پاداش و كيفر را برقرار مى سازند.

امام علی(ع) می فرماید: «با چشم دل و گوش عقل می توان حال مردگان را مشاهده کرد و سخنانشان را شنید. آنها مى گويند: چهره هاى زيباى ما زشت و پژمرده شد و بدنهاى نرم و نازك مان از هم متلاشى شد؛ تنگى قبر، ما را در فشار قرار داد؛ ترس را از یکدیگر به ارث برديم و خانه هاى خاموش قبر بر ما فرو ريخته است؛ زيباييهاى بدن ما محو شده و نشانه هاى شناسايى چهره ما دگرگون گشته؛ اقامت ما در اين خانه هاى وحشت طولانى شده است؛ نه از اين درد و رنج فرجى يافته ايم و نه از تنگى قبر گشايشى».

میزان صرفا ترازوی مادی نیست، بلکه به هر گونه وسیله سنجش اطلاق مى شود، چنان که در حدیثى مى خوانیم: «امیرمؤمنان و امامان از دودمانش ترازوهاى سنجشند». هم چنین امام صادق(ع) می فرمایند: «ترازوى سنجش همان عدل است». در حقیقت وجود اولیاء اللّه یا قوانین عدل الهى، مقیاس هائى هستند که انسان ها و اعمالشان را بر آنها عرضه مى کنند، وزن شان به همان اندازه است که با آنها شباهت و مطابقت دارند.

تعبیر به «میزان» از قوانین الهى به خاطر آن است که میزان، وزن هر چیزى را آن گونه که هست روشن مى سازد و با وجود آن نزاعی نخواهد بود. قوانین الهى در مسائل حقوقى نیز چنین است و عدل و داد را در جوامع انسانى برقرار می سازد؛ چرا که از علم بى پایان خدا سرچشمه مى گیرد.

سوره قارعه به طور کلى، از معاد و مقدمات آن، با تعبیراتى کوبنده سخن مى گوید، و سرانجام انسان ها را به دو گروه تقسیم مى کند: گروهى که اعمالشان در میزان عدل الهى سنگین است، و پاداششان زندگانى سراسر رضایت بخش در جوار رحمت حق! و گروهى که اعمالشان سبک و کم وزن است و سرنوشتشان آتش داغ و سوزان جهنم.
 

در متون اسلامى سخن از «ميزان» يا ترازوى عمل فراوان به ميان آمده است؛ بعضى فكر مى كنند ترازوئى به همين شكل كه در اين جهان مى بينيم در كار است، لذا اين زحمت را به دوش خود انداخته اند كه پيدا كنند چه چيز در اين ترازو وزن مى شود؟ همه اينها به خاطر آن است كه ميزان و وزن را به همان مفهوم عادى آن كه در زندگى روزانه با آن سر و كار داريم تفسير كرده اند؛ در حالى كه مى بينيم در زبان قرآن «ميزان» به يك مفهوم بسيار وسيع تر و جامع تر آمده است.