گرچه اصطلاح «وجدان» و نام گذارى اين نيروى مرموز درونى به اين نام، در بيانات پيشوايان بزرگ دين نيامده؛ ولى با تعبيرهاى زنده تر ديگرى از آن ياد شده است؛ مثلا: قرآن مي فرمايد: «سوگند به روز قيامت * و سوگند به [نفس لوّامه] و وجدان بيدار و ملامت گر». یا امام علي(ع) در کلامی می فرمایند: «كسى كه كوشش نكند تا از درون وجودش واعظى پيدا كند كه او را اندرز دهد و زاجرى كه او را از كار بد باز دارد، اندرز و منع ديگران در وجود او اثر ندارد!» و ...

وجه مشترك «وجدان» با «مذهب» در موضوع «نظارت در اعمال و رفتار» انسان هاست؛ اما به چند دليل فعّاليّت وجدان، ضعيف تر از تأثير و نفوذ مذهب است: 1. وجدان ضمانت اجرايى كافى ندارد. 2. امكان گمراه شدن وجدان وجود دارد. 3. امكان فريب خوردن وجدان وجود دارد. 4. نظارت وجدان جنبه عمومى ندارد. 5. با تكرار گناه، تأثير وجدان كم مي شود.

«یوم الدین» یکی از نام های روز قیامت است، زیرا آن روز، روز جزا است و «دین» در لغت به معنى «جزا» مى باشد. در واقع روشن ترین برنامه اى که در قیامت اجرا مى شود همین برنامه پاداش و کیفر است. هم چنین در حدیثى از امام صادق(ع) مى خوانیم: «یَومِ الدّینِ»، روز حساب است.

«غیب» در برابر «شهود» است، و شهود در موردى گفته مى شود که چیزى قابل مشاهده و محسوس باشد؛ بنابراین غیب به کلّیه امورى اطلاق مى شود که از حسّ انسان پنهان است. در قرآن تعبیر «ایمان به غیب» در مورد ایمان به خدا یا ایمان به روز جزا آمده است. اگر چیزى بر کسى روشن و محسوس باشد و براى دیگرى به خاطر عدم حضورش در آن مکان نامحسوس حساب شود به آن نیز غیب مى گویند.

انسان ها با همه تفاوت هایی که در آغاز زندگى با یکدیگر دارند، اما ناگهان به هنگام مرگ همه در يك سطح قرار گرفته و بین آنان مساوات كامل برقرار مى‌شود. از این رو در ايمان به مرگ اتفاق نظر دارند. و شايد انتخاب نام «يقين» در آيات قرآن براى مرگ، اشاره به همين حقيقت باشد، همانند این آیه قرآن که می فرماید: «پروردگار خود را تا لحظه يقين [مرگ] بندگى كن».

آيات و روايات زيادي درباره اهمّيّت «نماز» وارد شده و ترك آن را از اسباب سقوط در دوزخ شمرده اند. طبق بیان قرآن گروهى از بهشتيان در ارتباطى كه از جايگاه خود با مجرمان دوزخى مى گيرند از ایشان سؤال مى كنند: چه چيز شما را به دوزخ فرستاد؟! آنها مى گويند: ما از نمازگزاران نبوديم ... و همواره روز جزا را انكار مى كرديم. علت اهمّيّت مسئله نماز به آن خاطر است كه نخستين چيزى كه از نامه اعمال به آن نگاه مى شود نماز است. نماز سرچشمه زاينده ايمان و ضامن بقاى آن است، و با ترك نماز اصل ايمان به تزلزل مى افتد.

خداوند در این آیات، نخست سوره ماعون  پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده و آثار شوم انکار معاد را بازگو کرده و می فرماید: «آیا دیدى کسى را که روز جزا را پیوسته انکار مى کند؟» . سپس می فرماید: «او همان کسى است که یتیم را با خشونت مى راند. و از نماز گذارانی است که نماز خود را به دست فراموشى مى سپرند. آنها کسانى هستند که پیوسته ریا مى کنند و دیگران را از ضروریات زندگى منع مى کنند».