منظور از شناخت امام، لزوما رؤیت با چشم و اطلاع از مکان دقیق ایشان نیست، بلکه مراد شناخت خصوصيات امام و مشخص ساختن آنها در یک فرد است. آن گاه به دنبال ايشان رفته و آن حضرت را رهبر خود قرار دهيم. ما امروزه و از پس قرن ها و با استمداد از منابع تاریخی و آموزه های دینی، رسول خدا(ص) و اوصاف ایشان را می شناسیم و با سیر حیات، چگونگی مبعوث شدن، مراحل دعوت و سخنان و احکام و دستورهای ایشان آشناییم و بر اساس همین شناخت و با استدلال های عقلی به رسالت و حقانیت شان ایمان آورده ایم. ما معتقدیم که ائمه اهل بیت(ع) را نیز از همین راه می توانیم بشناسیم. وقتی از منابع تاریخی و احادیث رسول اکرم(ص) به جزئیاتی راجع به شناخت امام زمان(عج) برمی خوریم و مثلا می بینیم که می فرماید که: «مهدی از فرزندان من است اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است، از نظر اخلاق و رفتار شبیه ترین مردم به من است»، با توجه به این شواهد می توانیم به وجود چنین امامی با چنین اوصافی علم و ایمان پیدا کنیم.

در وجه تشبيه «خورشيد پشت ابر» با «امام زمان(عج)» چند احتمال داده اند: 1. همانطور كه مردم منتظرند خورشید از پشت ابر خارج شود تا از آن نفع ببرند، مردم نيز منتظرند كه حضرت ظهور كند. 2. منكر حضرت در عصر غيبت همانند منكر وجود خورشيد در پشت ابرها است. 3. همانطور كه ابر مانع انتفاع خورشید نیست؛ غیبت نيز مانع انتفاع مردم از امام(عج) نمی شود. 4. همانطور كه خورشید گاهی از پشت ابر بیرون می آید و از آن استفاده مي برند، هر از چند گاهى نيز عده اى به محضر امام زمان(عج) شرفياب مى شوند و از وجودش استفاده مى برند.

در برخى از روايات شيعه و اهل سنت به صورت مطلق به انتظار فرج اشاره شده بدون آنكه مقيد به فرج حضرت مهدى(عج) شده باشد. از جمله قرائنى كه مصداق این احادیث را مشخص كرده و بر حضرت مهدى(عج) و قيام او تطبيق می دهد، مسئله «لزوم تناسب بين حكم و موضوع» است؛ زيرا انتظار فرجى كه برترین عبادت، برترین اعمال و جزء پایه های دین شمرده شده، بطور حتم همان انتظار روز موعود است از آن جهت كه در آن روز وعده الهى در جهان محقق شده و حكومت عدل توحيدى در روى كره زمين گسترش مي يابد.

امام جواد(ع) در رواياتي از ولادت حضرت مهدی(عج) خبر داده است. حضرت در روايتي مي فرمايند: «همانا قائم ما مهدى است كه لازم است در غيبت او به انتظار نشسته شود و در ظهورش اطاعت شود، او سومين از اولاد من است».

امام زين العابدين(ع) از «غیبت امام زمان(عج)» خبر داده است. آن حضرت در حديثي مي فرمايد: «آن گاه غيبت ولى خداى عزوجل، دوازدهمين نفر از اوصياى رسول خدا و امامان بعد از او، امتداد مى يابد، اى ابا خالد همانا اهل زمان غيبت او كه به امامتش قائلند و منتظر ظهور او مى باشند افضل از اهل هر زمان هستند. زيرا خداوند تبارك و تعالى به آنها چنان عقل و فهم و معرفتى داده كه غيبت نزد آنان به منزله حضور و مشاهده است ...».

امام جواد(ع) بارها از غیبت امام زمان(عج) خبر داده است. ايشان در حديثي مي فرمايد: «همانا قائم از ما همان مهدى است كه واجب است در غيبتش منتظر ماند و هنگام ظهورش از او اطاعت شود، او سومين از اولاد من است ...». راوی مى گويد: «به امام جواد(ع) عرض كردم: چرا قائم را منتَظَر خوانند؟ فرمود: زيرا براى او غيبتى است كه روزهايش زياد و مدتش طولانى خواهد بود. مخلصين در انتظار خروج او به سر خواهند برد و شك كنندگان او را انكار خواهند كرد...».

خداوند در سوره «فتح» با اشاره به اضطراب و شتابزدگى كفّار و مشركان در برابر وعده هاى پيروزى مسلمانان و شكست دشمنان آنها، مى فرمايد: «آنها مى گويند: اگر راست مى گوييد اين فتح و پيروزى شما در چه زمانى است؟ [چرا اين وعده ها تحقّق نمى يابد؟] و اين دليل بر آن است كه شما دروغ مى گوييد و خودتان را فريب مى دهيد». قرآن در پاسخ آنها به پيامبر(ص) دستور مى دهد: «بگو [عجله نكنيد!] اين پيروزى فرا مى رسد و در آن روز، ايمان كافران سودى به حال آنها نخواهد داشت و مهلتى به آنان داده نمى شود».

«انتظار» یعنی انسان از وضع موجود ناراحت باشد و برای ایجاد وضع بهتر تلاش کند. بنابراین فرد منتظر از همكارى با عوامل ظلم و فساد دوری می کند و با آنها مبارزه می نماید و به خودسازى و خوديارى و جلب آمادگي هاى جسمى، روحى، مادّى و معنوى، براى تشکیل حكومت جهانى و مردمى می پردازد. از این روست که انسان منتظر به «مجاهد» تشبیه شده است.

طرح و بررسى موضوع «مهدويت» در اين زمان آثاری دارد که از جمله آنها می توان به این موارد اشاره کرد: آشنایی با آرمان هاى واقعى اسلام و الگوبرداری از آنها، ايجاد روحيه و دادن اميد به جامعه برای پایداری و پایبندی به آرمان های اسلام، آشنایی با خصوصيات عصر ظهور و وظايف خود در آن عصر و ایجاد شرايط و زمينه سازی برای ظهور حضرت و شناخت وظايف و تكاليف شيعه در عصر غيبت.

علماى فريقين در موضوع مهدویت به روش هاى گوناگون دست به قلم شده اند كه عبارتند از: روش روايى، روش كلامی، روش مقارنى بین مذاهب، روش مقارنى بين اديان، روش تحليلى تاريخى.