آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

علماى فريقين در موضوع مهدویت به روش هاى گوناگون دست به قلم شده اند كه عبارتند از: روش روايى، روش كلامی، روش مقارنى بین مذاهب، روش مقارنى بين اديان، روش تحليلى تاريخى.

علماى فريقين در موضوع مهدويت به روش هاى گوناگون و متنوعى دست به تأليف و تصنيف زده اند از قبيل:
1. روش روايى:
زيرا جزئيات قضيه مهدويت از مصاديق بارز ايمان به غيب به حساب مى آيد. اين روش به نوبه خود از خصوصياتى برخوردار است. برخى تنها احاديثى را درباره مهدويت نقل كرده اند كه تفسير آيات قرآن به حساب مى آمده و روايات تفسيرى بوده اند. برخى نيز عموم احاديث مهدويت را در كتاب خود جمع آورى كرده اند. روش دوم نزد شيعه و اهل سنت هر كدام به نوبه خود به شيوه اى خاص تدوين شده است. نزد علماى شيعه اماميه تأليف موضوعى درباره مهدويت سه گونه بوده است:
الف: استناد به احاديثى كه از طرق شيعه نقل شده است؛ همانند كتاب های «كفاية المهتدى فى معرفة المهدى(عليه السلام)» و «بحارالانوار».
ب: تقويت و تاييد روايات شيعه به رواياتى كه از طرق اهل سنت نقل شده است؛ همانند تأليف على بن عيسى اربلى در «كشف الغمه» و سيد بن طاووس در «الطرائف» و شيخ حر عاملى در «اثبات الهداة».
ج: استناد به روايات اهل سنت براى قبولاندن موضوع مهدويت به آنان بدون توجه به روايات شيعى همانند كتاب «المهدى» از سيد صدر الدين صدر و كتاب «المهدى الموعود المنتظر» از نجم الدين عسكرى.
اهل سنت نيز در اين زمينه روش هاى مختلف حديثى داشته اند از قبيل:
الف: اكتفا به احاديث از طرق خود همانند كتاب «اخبار المهدى» از عباد بن يعقوب رواجنى (م 250 ه‍) و كتاب «جمع الاحاديث الوارده فى المهدى» از حافظ ابى بكر بن ابى خيثمه احمد بن زهير نسائى (م 279 ه‍).
ب: نقل از مصادر شيعه و اهل بيت(عليهم السلام) همانند كتاب «الملاحم» از نعيم بن حماد (م 228 ه‍) و كتاب «عقد الدرر فى اخبار المنتظر» از يوسف بن يحيى شافعى و كتاب «البرهان فى علامات مهدى آخرالزمان» از متقى هندى.
ج: اثبات عقيده اماميه در مسئله مهدويت با استناد به روايات اهل بيت(عليهم السلام)، همانند كتاب «ينابيع المودة» از قندوزى و كتاب «فرائد السمطين» از جوينى شافعی.
2. روش برهانى و كلامى
در اين روش مؤلف در صدد عرضه كردن مباحث مهدويت به صورت استدلالى و برهانى است. اين روش ‍ در صدد تثبيت ايمان به مهدويت و دفع شبهات در اين موضوع است. كتاب هاى متعددى كه شيخ مفيد در اين زمينه تأليف كرده همگى از اين قبيل است. و نيز كتاب «المقنع فى الغيبة» از سيد مرتضى و «بحث حول المهدى» از شهيد سيد محمد باقر صدر را مى توان از اين قبيل به حساب آورد.
3. روش مقارنى
از جمله تأليفاتى كه در مورد موضوع مهدويت شاهد آن بوده و هستيم روش بحث مقارنى بين عقيده شيعه امامى و ديگر طوايف مسلمين است. اين گونه بحث را در لابلاى كتاب هاى شيخ مفيد و سيد مرتضى و شيخ طوسى(رحمة الله عليهم) به خوبى مشاهده مى كنيم و از جمله كتاب هاى مستقل در اين زمينه كتاب «بيان الاشكال فيما حكى من امر المهدى من الاقوال» از ابو عبدالله حميدان بن يحيى قاسمى حسنى از علماى قرن هفتم و كتاب «مع المهدى المنتظر فى دراسة منهجية مقارنة بين الفكر الشيعى و السنى» از شيخ مهدى فتلاوى و كتاب «المهدى الموعود المنتظر عند علماء اهل السنة و الامامية» از نجم الدين عسكرى مى توان نام برد.
4. روش تحليلى تاريخى
در اين روش مؤلفان در صدد ترسيم قضيه مهدويت از ابعاد گوناگون تاريخى آن مى باشند كه مى توان از بارزترين اين نوع تأليف به كتاب هاى شهيد سيد محمد صدر «تاريخ الغيبة الصغرى»، «تاريخ الغيبة الكبرى» و «تاريخ ما بعد الظهور» اشاره كرد.
5. روش مقارنى بين اديان
برخى ديگر در صدد عرضه موضوع مهدويت در سطحى وسيع تر بر آمده و اين موضوع مهم را در محدوده مکاتب الهى دينى و شبه دينى مورد بحث و بررسى قرار داده اند كه از آن جمله مى توان به كتاب «بشارات العهدين» از دكتر صادقى و كتاب «المسيح الدجال» از سعيد ايوب اشاره كرد.
6. روش تحليل فلسفه تاريخ
برخى ديگر از مؤلفان مهدويت در اين زمينه از زاويه فلسفه تاريخ و يا به تعبير ديگر از ديدگاه تكامل تاريخ به موضوع مهدويت نگريسته اند كه از آن جمله به كتاب «قيام و انقلاب مهدى از ديدگاه فلسفه تاريخ» اثر شهيد مطهرى مى توان اشاره كرد.(1)