آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

انبیاء نیز بسیاری از کمالات را در دنیا و در بوته آزمایشات الهی به دست می آورند. هر انسانی کمال ویژه خود را دارد و مدارج کمال برای انسانهای مختلف متفاوت است؛ کسانی که زمینه و بهره بیشتری از مقدمات و استعدادهای معنوی دارند، هدفهای تعالی بالاتری برای آنها تعیین می شود. بنابراین از آنجا كه نظام حيات در جهان هستى نظام تكامل و پرورش است، تمامى موجودات زنده این مسير را مى‏ پيمايند. طبق اين قانون عمومى، همه مردم آزمايش می شوند تا استعدادهای نهفته در وجودشان شكوفا شوند. هر فردی به تناسب شخصيت خود در بوته آزمايش قرار می گيرد؛ تا در روند حركت خويش به تكامل راه یابد.
علاوه بر بحث تکامل، ابتلاء انبیای الهی حکمت های دیگری نیز دارد؛ پیامبران الهی باید در هر زمان برای مقابله با جریانات و حوادث گوناگون از آمادگی کافی برخوردار باشند؛ آزمايش های گوناگون، فراز و نشيب ها و سختي های زندگی، سبب ایجاد روحيه مقاومت و بالا رفتن تحمّل این مردان الهی در مسیر تبلیغ می شود. ضمن اینکه به وسیله این امتحانات، برتری و فضیلت انبیای الهی بر همگان روشن می گردد و با مردم اتمام حجت می شود که موفقیت در برابر امتحانات الهی ممکن و شدنی است.

قبل ا ز هر جواب باید یاد آور شد که انبیاء اگر چه نسبت به ابناء دیگر بشر از درجات کمال بالاتری برخوردارند، امّا آنها نیز بسیاری از کمالات را در دنیا و در بوته آزمایشات الهی به دست می آورند. ضمن اینکه هر انسانی کمال ویژه خود را دارد و مدارج کمال برای انسانهای مختلف متفاوت است؛ کسانی که زمینه و بهره بیشتری از مقدمات و استعدادهای معنوی دارند، هدفهای تعالی بالاتری برای آنها تعیین می شود. علاوه بر بحث تکامل، ابتلاء انبیای الهی حکمت های دیگری نیز دارد.
[بنابر آنچه گفته شد] از آنجا كه نظام حيات در جهان هستى نظام تكامل و پرورش است، تمامى موجودات زنده این مسير را مى‏ پيمايند. طبق اين قانون عمومى، همه مردم آزمايش می شوند تا استعدادهای نهفته در وجودشان شكوفا شوند. این آزمون الهى آن قدر وسيع و گسترده است که از ستمكارترين و ديكتاتورترين جنايت كاران، تا مهربانترین و دلسوزترین انسان ها به حال جامعه، یعنی پيامبران و اولياء الهی را شامل می شود. هر فردی به تناسب شخصيت خود در بوته آزمايش قرار می گيرد؛ تا در روند حركت خويش به تكامل راه یابد. همان گونه كه سنگ طلا، تا در كوره آتش قرار نگيرد و ذوب نشود، خالص و ناب نمي گردد و ارزش حقيقي خود را پيدا نمي كند، انسان نیز تا گرفتار كوره حوادث نشود، به تكامل نمي رسد.
زندگي سراسر رنج و مشقت پيامبران بزرگ الهي، گوياي اين حقيقت است كه آدمي تا دچار ابتلاء نگردد زمينه طي كردن مراحل تكامل را بدست نمي آورد و شايستگي مقام قرب الهي را پيدا نمي كند.
قرآن كريم درباره حضرت ابراهيم(علیه السلام) در آیه 124 سوره بره مي فرمايد: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً»؛ ([به خاطر آوريد] هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده اين آزمايشات برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم). پس از آنكه خداوند حضرت ابراهيم(علیه السلام) را به كلمات ـ كه وظايف مشكلي همچون شكستن بت ها و قرارگرفتن در دل آتش، مهاجرت از سرزمين بت پرستان، قراردادن زن و فرزند در سرزمين خشك و بي گياه و سرانجام دستور قرباني كردن فرزند دلبندش اسماعيل(علیه السلام) بوده است، ـ آزمايش كرد و حضرت به شايستگي از عهده آزمايش برآمد، آنگاه لياقت پيشوائي جهانيان را پيدا كرد و مورد خطاب «إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً» واقع شد. ابراهيم(عليه السلام) در هر آزمايشى كه موفّق مى ‏شد، به مقامى مى‏ رسيد: در مرحله نخستين، عبد اللّه شد. سپس به مقام نبى اللّهى رسيد. و پس از درک مقام رسول اللَّهی، خليل اللَّهی و در نهايت به مقام امامت و رهبرى مردم منصوب گرديد.(1) یعنی حضرت وقتی در تمامي مراحل آزمايش پيروز شد، مسير رشد و تكامل را پيمود و از مرتبه نبوت به مقام شامخ امامت نايل گشت.(2) بنابراین پيامبران و اولیای الهی در پرتو آزمايشات الهي به مقامات و درجات معنوی رسيده اند. پیامبران الهى با اينكه از نظر نبوت و رسالت، همانند بودند اما از جهت مقام يكسان نبودند.
خداوند در آیه 253 سوره بقره قرآن می فرماید: «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ»؛ (بعضى از آن رسولان را بر بعضى ديگر برترى داديم برخى از آنها، خدا با او سخن مى‏ گفت و بعضى را درجاتى برتر داد). تعبير به «فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ» به روشنى مى‏ رساند كه پيامبران الهى از جهت مقام يكسان نبودند؛ زيرا هم شعاع ماموريت آنان متفاوت بوده، و هم ميزان فداكاري هاى آنان با هم تفاوت داشته است(3) و آنها با پیروزى در آزمایش های الهی درجات ایمان و یقین شان افزایش مى یافت و به مراتب بالاترى از کمال صعود مى کردند؛ بر همین اساس امام علی(علیه السلام) در روایتی می فرماید: «إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِيَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَةٌ»(4)؛ (همانا بلاها و گرفتاری ها برای ظالم تأدیب است، و برای مؤمنان امتحان، و برای پیامبران درجه و برای اولیاء كرامت و مقام است).
علاوه بر این، با آزمونى كه براى پیامبران پيش مى‏ آيد ميزان صداقت و دوستى آنها محك زده می شود كه تا چه حد وفادار اند؛ چرا كه در مقام ادّعا هر كس مى‏ تواند خود را برترين مؤمن، بالاترين مجاهد، و فداكارترين انسان معرفى كند! بايد وزن و قيمت و ارزش اين ادعاها از طريق آزمون روشن شود. بايد معلوم گردد تا چه اندازه نيّات درونى و آمادگي هاى روحى با اين گفته ‏ها هماهنگ است؟(5) لذا در آیه 40 سوره نمل درباره حضرت سلیمان(علیه السلام) می خوانیم: «فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ»؛ (هنگامى كه يكى از پيروان سليمان تخت بلقيس را در كمتر از يك چشم به هم زدن از راه دور حاضر كرد، سليمان گفت: اين لطف خدا است براى اينكه مرا امتحان كند که آيا شكرگزارى مى‏ كنم يا كفران؟).
آری، از آن جا که پیامبران الهی سکان دار کشتی نجات از گرداب گمراهی اند، باید ویژگی ها و خصوصیات متناسب با آن مقام و منزلت را دارا بوده، و در هر زمان برای مقابله با جریانات و حوادث گوناگون از آمادگی کافی برخوردار باشند. بنابراین، آزمايش های گوناگون، فراز و نشيب ها و سختي های زندگی، سبب ایجاد روحيه مقاومت و بالا رفتن تحمّل این مردان الهی در مسیر تبلیغ می شود.
ضمن اینکه به وسیله این امتحانات، برتری و فضیلت انبیای الهی بر همگان روشن می گردد و با مردم اتمام حجت می شود که موفقیت در برابر امتحانات الهی ممکن و شدنی است. به عنوان مثال، قرآن کریم در جریان یکی از امتحانات سخت الهی برای حضرت ابراهیم(علیه السلام) و فرزندش از زبان آن پیامبر گرامی در آیه 102 سوره صافات می فرماید: «یا بُنَی إِنِّی أَری فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُک فَانْظُرْ ما ذا تَری قالَ یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ»؛ (پسرم! من در خواب ديدم كه تو را ذبح مى ‏كنم، نظر تو چيست؟ گفت: پدرم! هر چه دستور دارى اجرا كن، به خواست خدا مرا از صابران خواهى يافت.)
و یا درباره موفقیت حضرت یوسف(علیه السلام) در امتحان الهی آمده است: وقتی که همسر عزیز مصر او را دعوت به فحشا و تهدید به زندان در صورت سرپیچی کرد، حضرت یوسف(علیه السلام) به درگاه خداوند عرضه داشت: «قالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَی مِمَّا یدْعُونَنِی إِلَیهِ»(6)؛ (پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه اينها مرا به سوى آن مى ‏خوانند).