در اصطلاح علوم قرآنی به هر نوع تغيير و دگرگونی در معنا و ساختار كلام تحريف گفته می شود. تحریف معمولا یا لفظی است و یا معنوی. در تحریف لفظی با افزودن یا کاستن یا جابه جایی یک یا چند کلمه، معنای یک گزاره تغییر می یابد و در تحریف معنوی - که به آن تفسیر به رأی نیز می گویند - بدون اینکه هیچ تغییری در ساختار و کلمات گزاره و کلام پدید آید، تفسیری وارونه و بی ربط با مقصود نویسنده یا گوینده، از آن ارائه می شود. تفسیرهای منحرف از قرآن در گفتار معصومین بسیار نکوهش شده و مرتکبان چنین تفسیرهایی به عذاب هایی بسیار سخت وعده داده شده اند.

رواياتى كه محدث نورى درباره تحريف آورده، هزار و صد و بیست و دو حديث است. اعم از رواياتى كه از نگاه او به صورت عام دلالت بر تحريف دارد كه شامل 61 روايت است و رواياتى كه به دلالت خاص و به صورت صريح بر تحريف دلالت دارد كه شامل 1061 روايت است. امّا عمده اين روايت‌ها را از منابعى نقل كرده كه اعتبار چندانى ندارند؛ يعنى كتاب‌ها و نگاشته‌هايى كه جملگى يا مجهولند يا بريده و يا جعلى و بى‌اساس. اگر روايت‌هايى را كه او از اين كتاب‌هاى بى‌اساس نقل كرده -كه 815 روايت است- از آنها كسر كنيم نزديك به سيصد (307) حديث باقى مى‌ماند که بسيارى از اينها به اختلاف قرائت باز مى‌گردد؛ به ويژه رواياتى كه از مجمع البيان طبرسى نقل كرده و 107 مورد است.

«تحريف» كه در لغت به معناى "كژ كردن و تبديل و تغيير دادن كلام از وضع و طرز و حالت اصلى" آمده است، كنشى ارادى و آگاهانه است كه از طرف باطل‌كيشان براى مقابله با حق‌مداران به دو گونه انجام مى‌پذيرد: 1. تحريف در ساختار گفتار؛ یا همان «تحريف لفظى». 2. تحريف در محتواى گفتار؛ یا به اصطلاح «تحريف معنوى».

تحريف در «كتاب» و «سنت» به عنوان متون وحى آيين اسلام، به دو گونه «لفظى» و «معنوى» مقصود است. آنچه در سنت پيامبر(ص) اتفاق افتاد، بيشتر مربوط به «تحريف لفظى» بوده است؛ اما آنچه درباره «قرآن» به عنوان نخستين و درعين حال مهم‌ترين منبع دين‌شناسى اتفاق افتاده است، «تحريف معنوى» مى‌باشد كه در روايات از آن به «تفسير به رأى» ياد شده است.

«تحريف الشىء» به معناى كشاندن و كنار زدن و جابجا كردن آن از جايگاه خود به سويى ديگر است، كه از «حرف الشىء» به معناى كنار و گوشه آن اخذ شده است. خداوند مى‌فرمايد: «وَ مِنَ الْنَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللهَ عَلى حَرفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ اَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ»؛ (واز ميان مردم كسى است كه خدا را بر يك حال [وبدون عمل] مى‌پرستد، پس اگر خيرى به او برسد بدان اطمينان يابد، و چون بلايى بدو رسد روى برتابد)...

با درنگى كوتاه در تاريخ كتب عهدين، درمی‌یابیم که متن اصلى آنها ازبین رفته و آنچه باقى مانده ترجمه‌هاى ناقص است. به عبارت ديگر، كتب عهدين بعدها گردآورى شده است؛ هر چند در لابه‌لاى آن، به مناسبت، بخشى از تعاليم پيامبران گنجانده شده است. اما عهد قديم كه مشتمل بر 39 كتاب است كاملا رنگ و بوى يك كتاب تاريخى را به خود گرفته است؛ چون در آن، تاريخ سياسى، اجتماعى و دينى بنى اسرائيل نوشته شده است. همچنين عهد جديد كه مشتمل بر 27 كتاب و رساله ـ از جمله، اناجيل چهارگانه ـ است نيز سراسر داستان زندگى مسيح(ع) مى‌باشد؛ هر چند بخش زيادى از تعليمات آن حضرت به روايت گردآورندگان در آن آمده است. نسخه اصلى اين كتاب‌ها مفقود شده و ترجمه‌هاى آنها نيز به زبانى غير از زبان اصلى‌شان باقى مانده است. بنابراين تحريف در خود اين ترجمه‌ها انجام يافته است نه در متن اصلى....

در تحریف معنوی، الفاظ متن مقدس تغییری نمی کند ولی مفسرین، برای انطباق آن بر مقاصد خویش، معانی بی اساس به آن منتسب می کنند. در آیات قرآن به این کار مفسرین یهودی و مسیحی اشاره شده، مثلا آیاتی که یهودیان را به خاطر تحریف کتاب مقدس خود نکوهش می کند. قرآن در جایی دیگر یهودیان را به خاطر تحریف کلمات و فراموش کردن اندرزهای کتاب مقدس، ملامت می کند. همچنین یهودیان به خاطر تفسیر نابجا و عدم توجه به فرازهایی از کتاب مقدس که منجر به کتمان نبوت پیامبر(ص) می شود نیز مورد نکوهش قرآن قرار گرفته اند.

یک عارف مسلمان هرگز به خود اجازه نمى دهد افكار خود را بر قرآن و سنت تحميل كند و قرآن را به آن گونه كه ميل و خواست او است تفسير كند. او در تفسير آيات و روايات ضوابطى را رعايت مى كند كه با قواعد ادبى و مفاهيم لغوى و قرائن حاليه و مقاليه و متفاهم عرف در باب الفاظ سازگار باشد. ولى در عرفان وارداتى و تصوّف الفاظ از اين قواعد و ضوابط آزاد مى گردد، و مانند موم به هر شكلى لازم باشد در مى آيد، و تفسير به رأى بر متون اسلامى حاكم مى شود.