آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روايات به طور صريح و در آيات قرآن به طور اشاره، مطالبى درباره «صِراط» يعنى پلى كه بر روى دوزخ كشيده شده و همگان بايد از آن بگذرند آمده است. دو تفسير در این باره که منظور از ورود به جهنّم چيست؟ شده: 1. «ورود» در اينجا به معناى دخول نباشد. همه انسانها به نزديكى جهنّم مى آيند. با اين تفسير، پل «صراط» وجود دارد و مجرمان در همان جا مى مانند و سقوط مى كنند و مؤمنان به سرعت از آن مى گذرند و داخل بهشت مى شوند. 2. همه انسان ها داخل دوزخ مى شوند، منتها بر مؤمنان سرد و سالم و بر كافران و مجرمان سوزنده و شعله ور خواهد بود. بنابر تفسير دوم، آيه دليلى بر مسئله پل صراط نخواهد بود.

در روايات به طور صريح و در آيات «قرآن مجيد» به طور اشاره، مطالبى درباره «صِراط» يعنى پلى كه بر روى دوزخ كشيده شده و همگان بايد از آن بگذرند آمده است. اين تعبير نشان مى دهد كه براى وصول به كانون رحمت الهى يعنى بهشت بايد از روى جهنّم گذشت و اين كار جز براى نيكان و پاكان ميسر نيست.
افراد آلوده، مجرم، ظالم و تبهكار هرگز قدرت عبور از اين پل و گذرگاه را ندارند و به زودى در دوزخ سقوط مى كنند. خداوند در سوره «مریم» روى سخن را به همه انسانها كرده مى فرمايد: (همه شما [بدون استثناء] وارد دوزخ مى شويد و اين بر پروردگار تو امرى است حتمى و قطعى)؛ «وَ اِنْ مِنْكُمْ اِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْماً مَقْضیِّاً».(1) بعد مى افزايد: (سپس آنها را كه پرهيزكار بوده اند رهايى مى بخشيم و ستمگران را در حالى كه به زانو در آمده اند در آن وا مى گذاريم)؛ «ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيّاً».(2)
در اينكه منظور از ورود در جهنّم در اينجا چيست؟ مفسّران سخن بسيار گفته اند و تفسيرهاى گوناگونى دارند:
عده اى بر اين عقيده اند كه «ورود» در اينجا به معناى دخول نيست؛ زيرا اين واژه در اصل به معناى قصد آب كردن است، لذا هنگامى كه شتران را به سوى آب مى برند تعبير به «اَوْرَدْتُ الْإِبِلَ الْمَاءَ» مى شود، «قرآن مجيد» نيز درباره موسى(عليه السلام) هنگامى كه در كنار چاه آب شهر مدين رسيد مى فرمايد: «وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْيَنَ»(3)؛ (هنگامى كه موسى وارد آب مدين شد).
مفهوم اين سخن اين است كه همه انسانها به نزديكى جهنّم مى آيند و اين، همان چيزى است كه از آن تفسير به «صراط» يعنى پلى كه بر روى دوزخ است شده كه همه بايد از آن بگذرند، مجرمان در همان جا مى مانند و سقوط مى كنند و مؤمنان به سرعت از آن مى گذرند و داخل بهشت مى شوند. كوتاه سخن اينكه به گفته «الميزان»، ورود، چيزى بيش از حضور و اشراف توأم با قصد نيست.
يا به تعبير فخر رازى (يكى از دو تفسيرى كه ذكر كرده) ورود به معناى نزديكى است.
ولى از مجموع آيات مختلف «قرآن» كه اين واژه در آن به كار رفته چنين استفاده مى شود كه اين واژه هم به معناى حضور و نزديكى به كار رفته و هم به معناى دخول، يعنى مفهوم عامّى دارد كه هر دو را شامل مى شود لذا خطاب به بت پرستان مى فرمايد: «اِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ اَنْتُمْ لَها وَارِدُونَ * لَوْ كانَ هَؤُلَاءِ آلِهَةً مَا وَرَدُوهَا وَ كُلٌّ فِيهَا خَالِدُونَ»(4)؛ (شما و آنچه غير از خدا مى پرستيد هيزم جهنّميد! همگى در آن وارد مى شويد، اگر اينها خدايان بودند هرگز در آن وارد نمى شدند و همه جاودانه در آن خواهند بود).
بنابراين مانعى ندارد كه ورود در آيه مورد بحث به معناى قرب و نزديكى و اشراف تفسير شود و اشاره اى به پل صراط باشد.
شاهد اين تفسير حديثى است كه از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه در تفسير آيه فوق فرمود: «اَما تَسْمَعُ الرَّجُلَ يقولُ: وَرَدْنا مَاءَ بَنى فُلان، فَهُوَ الوُرُودُ وَ لَمْ يَدْخُلْه»(5)؛ (آيا نمى شنوى كه كسى مى گويد ما وارد آب فلان طائفه شديم [يعنى در كنار آن قرار گرفتيم] اين ورود است در حالى که داخل نشده است).
از اين تعبيرِ روشن تر، حديث كوتاهى است كه قرطبى طبق روايتى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) نقل مى كند به اين مضمون كه فرمود: «اَلوُرُودُ المَمرُّ عَلَى الصِّراطِ»(6)؛ (ورود همان عبور از صراط است).
تفسير ديگرى كه طرفداران فراوانى در ميان مفسرين دارد اين است كه: واقعاً همه انسان ها داخل دوزخ مى شوند، منتها بر مؤمنان سرد و سالم خواهد بود، همان گونه كه آتش نمرودى بر ابراهيم(عليه السلام) سرد و سالم شد و بر كافران و مجرمان سوزنده و شعله ور خواهد بود. گويى مؤمنان به خاطر عدم سنخيت با آتش همانند يك ماده خاموش كننده آتش اند، در حالى كه كفّار به خاطر سنخيتشان همچون موادى هستند كه وقتى بر آتش مى ريزد شعله ورتر مى گردد! (دقت كنيد).
شاهد اين تفسير، روايتى است كه از «جابر بن عبدالله انصارى» نقل شده كه: «شخصى از او درباره تفسير اين آيه سؤال كرد، «جابر» به گوش هاى خود اشاره كرد و گفت: با اين دو گوش خود از پيامبر(صلى الله عليه وآله) شنيدم كه اگر دروغ بگويم هر دو [گوشم] كر باد، مى فرمود: ورود به معناى دخول است، هيچ نيكوكار و بدكارى نيست؛ مگر اينكه داخل جهنّم مى شود منتها نسبت به مؤمنان سرد و سالم خواهد بود همان گونه كه بر ابراهيم [سرد] شد».(7)
اگر اين تفسير را انتخاب كنيم آيه ديگر دليلى بر مسئله پل صراط نخواهد بود.(8)