آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در خطبه 91، به هدف از فرستادن آدم(ع) به زمین اشاره کرده می فرماید: «خداوند آدم(ع) را بعد از توبه از بهشت فرو فرستاد تا با كمك نسل خود، زمين را آباد سازد و حجّت را بر بندگانش، اقامه كند». تعبير به عمران و آبادسازى به وسيله آدم(ع) و نسل او نشان مى دهد كه بايد هدف همه انسان ها عمران و آبادى زمين باشد، نه تخريب آن با جنگ ها و اختلافات ويرانگر. نكته ديگر مسئله اتمام حجّت بر بندگان است. گر چه خداوند به انسانها عقل داده ولى به آن اكتفا نفرموده و با فرستادن پيامبران و نزول كتاب هاى آسمانى، حجّت را بر بندگانش تمام كرده است.

امام علی(علیه السلام) در خطبه 91 «نهج البلاغه» می فرماید: (خداوند آدم(علیه السلام) را بعد از توبه از بهشت فرو فرستاد تا با كمك نسل خود، زمين را آباد سازد، و حجّت را بر بندگانش، اقامه كند)؛ «فَأَهْبَطَهُ(1) بَعْدَ التَّوْبَةِ لِيَعْمُرَ أَرْضَهُ بِنَسْلِهِ، وَ لِيُقِيمَ الْحُجَّةَ بِهِ عَلَى عِبَادِهِ».
با توجه به عبارت قبل از این فراز که حضرت(علیه السلام) می فرماید: خداوند آدم(علیه السلام) را در زمين جاى داد، استفاده مى شود كه منظور از هبوط و نزول آدم(علیه السلام)، هبوط و نزول مكانى نيست؛ بلكه مقامى است؛ يعنى خداوند آدم(علیه السلام) را از آن مقام والايى كه داشت به خاطر اين ترك اُولى تنزّل داد.
تعبير به عمران و آبادسازى به وسيله آدم(علیه السلام) و نسل او نشان مى دهد كه بايد هدف همه انسان ها عمران و آبادى زمين باشد، نه تخريب آن به وسيله جنگ ها و اختلافات ويرانگر و يا تنبلى و سستى و بيكارى و يا حتّى تخريب محيط زيست! و جالب اينكه اين عمران و آبادى بعد از توبه صورت گرفته و تا انسان از خطاهاى خود توبه نكند توفيق اين عمران و آبادى دست نمى دهد. در «قرآن مجيد» نيز مى خوانيم: «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ»(2)؛ (اوست كه شما را از زمين آفريد و آبادى آن را به شما واگذاشت؛ پس از او آمرزش بطلبيد سپس به سوى او باز گرديد و به عمران و آبادى زمين بپردازيد).
در ضمن از جمله «فَأَهْبَطَهُ بَعْدَ التَّوْبَةِ» به خوبى استفاده مى شود كه هبوط آدم بعد از توبه صورت گرفته است. از بعضى از آيات «قرآن مجيد» استفاده مى شود كه توبه قبلاً بوده و از بعضى استفاده مى شود كه توبه بعداً صورت گرفته است و جمع ميان آنها كاملاً ممكن است، كه حضرت آدم(عليه السلام) توبه از خطاى خود را مكرّر انجام داد: هم قبل از هبوط و هم بعد از هبوط؛ و بسيار مى شود كه انسان خطايى مرتكب شود و ساليان دراز هر زمان به يادش مى آيد، از آن استغفار مى كند.
نكته ديگرى كه در عبارت فوق به چشم مى خورد و بارها در آيات «قرآن مجيد» به آن اشاره شده، مسئله اتمام حجّت بر بندگان است. گر چه خداوند به انسانها عقل داده است، ولى به آن اكتفا نفرموده؛ بلكه با فرستادن پيامبران و نزول كتاب هاى آسمانى و ابلاغ مبلّغان الهى - كه در هر عصر و زمان صورت مى گرفته - حجّت را بر بندگانش تمام كرد، همانگونه كه در ادامه اين سخن مى فرمايد: (بعد از مرگ آدم(علیه السلام)، بندگان را از حجّت بر ربوبيّتش خالى نگذاشت و ميان فرزندان آدم(علیه السلام) و معرفت خويش پيوندى برقرار ساخت و قرن به قرن، حجّت ها و دليل ها را بر زبان پيامبران برگزيده و حاملان ودايع رسالت خويش براى آنها اقامه نمود، تا اينكه به وسيله پيامبر ما محمّد(صلى الله عليه و آله) حجّتش تمام شد [و سلسله پيامبران ختم گرديد] و بيان احكام و انذار [و بشارت] به آخر رسيد)؛ «و لَمْ يُخْلِهِمْ بَعْدَ أَنْ قَبَضَهُ، مِمَّا يُؤَكِّدُ عَلَيْهِمْ حُجَّةَ رُبُوبِيَّتِهِ، وَ يَصِلُ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ مَعْرِفَتِهِ، بَلْ تَعَاهَدَهُمْ بِالْحُجَجِ عَلَى أَلْسُنِ الْخِيَرَةِ مِنْ أَنْبِيَائِهِ، وَ مُتَحَمِّلِي وَدَائِعِ رِسَالَاتِهِ، قَرْناً(3)فَقَرْناً؛ حَتَّى تَمَّتْ بِنَبِيِّنَا مُحَمَّد(صلى الله عليه و آله) حُجَّتُهُ، وَ بَلَغَ الْمَقْطَعَ(4) عُذْرُهُ وَ نُذُرُهُ(5)».
جمله «لَمْ يُخْلِهِمْ بَعْدَ أَنْ قَبَضَهُ» نشان مى دهد كه آدم(علیه السلام) يكى از پيامبران الهى و از حجّت هاى او بوده است و بعد از رحلت او، خدا پيامبران ديگرى در هر زمان فرستاد و همچنان ادامه يافت تا به خاتم انبياء رسيد.(6)
در اينجا اين سؤال پيش مى آيد كه اگر اتمام حجّت در هر عصر و زمان لازم است چرا با ظهور پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله)، سلسله پيامبران پايان گرفت و آن حضرت خاتم انبياء بود؟
پاسخ اين سؤال با توجّه به يك نكته روشن مى شود و آن اينكه خداوند آخرين دستورات و كامل ترين قوانين را بر پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) نازل كرد و اصول جامع و ضوابط متينى را مقرّر داشت كه دانشمندان هر قوم و هر ملّت در سايه آن مى توانند راه خود را به سوى خدا و طريق خويش را به سعادت بازيابند به خصوص اينكه اوصياى آن پيامبر(صلى الله عليه و آله) تا دامنه قيامت خواهند بود.(7)