آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

انسان موجود فراموش کاری است که نيازهاى واقعى زندگى روزانه و نيازهاى خيالى و عشق به شهوات، او را به خودفراموشی مبتلا می كند. مهمترين آثار «نماز»، بيدار ساختن انسان و پايان دادن به خودفراموشى است؛ زيرا هنگامى كه ياد خدا به ميان آمد، وضع به كلى دگرگون مى شود، اگر نگاهى به مقدمات نماز و شرايط ديگر آن بيندازيم، بيانگر نقش مهم نماز در تربيت انسان و رساندن او به جوار قرب الهي است.

انسان موجود فراموش كارى است که نه تنها ديگران را فراموش مى كند؛ بلكه در مواقع بسياری گرفتار خودفراموشى نيز مى شود و اين خودفراموشى بزرگترين دشمن سعادت اوست. دو عامل مهم به اين خودفراموشى كمك مى كند؛ نخست نيازهاى واقعى زندگى روزانه است بخصوص در زمانى كه زندگى پيچيده و پر از مشكلات شود، و ديگرى نيازهاى خيالى و زرق و برق ها و تشريفات آميخته با هوی و هوس ها و عشق به مال و جاه و شهوات است. در اين حال درست به مسافرى مى ماند كه در دو طرف جادّه، قصرهاى سر به فلك كشيده و شاهدان زيباروى را مى بيند كه ناگهان او را از مسير اصلى بازداشته و به پرتگاه مى كشاند.
مهمترين آثار «نماز»، بيدار ساختن انسان و پايان دادن به خودفراموشى است؛ زيرا هنگامى كه ياد خدا به ميان آمد، وضع به كلى دگرگون مى شود. آيه شريفه «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي»(1) كه فلسفه نماز را ياد خدا مى شمارد و آيه شريفه «لَذِكْرُ اللهِ أَكْبَرُ»(2) كه بعد از جمله «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْكَرِ» آمده، نشان مى دهد كه ريشه اصلى فلسفه نماز در ياد خدا نهاده شده؛ زيرا سرچشمه همه گناهان، حُبّ دنيا و دنياپرستى است كه ذكر الله، انسان را از آن باز مى دارد، همان گونه كه در آيه 29 سوره «نجم» مى خوانيم: «فَأَعْرِضْ عَنْ مَّنْ تَوَلَّى عَنْ ذِكْرِنَا وَ لَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا»؛ (حال كه چنين است از كسى كه از ياد ما روى گردانده جز دنيا را نخواسته اعراض كن).
طبق آيات ديگر قرآن، شيطان در اطراف قلب انسان، طواف مى كند، همين كه ياد خدا در آن پيدا شود مى گريزد: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ».(3) و اگر مى بينيم در روايات اسلامى، نماز عمود دين و چشمه آب زلال پاك كننده شمرده شده، دليلش همين است؛ به ويژه اگر اين نماز به صورت جماعت انجام شود و مؤمنان، به صورت دسته جمعى به درگاه خدا روى آورند. در روايتى از رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) آمده است: (هر كس نمازهاى پنج گانه روزانه را با جماعت [با شرايط كامل] بخواند، هر كار نيكى را درباره او گمان داشته باشيد و شهادت او را بپذيريد)؛ «مَنْ صَلّى الصَّلَاةَ فِي جَماعَةٍ فَظَنُّوا بِهِ كُلَّ خَيْرٍ وَ أَقْبِلُوا شَهادَتَهُ».(4)
اگر نگاهى به مقدمات نماز (طهارت، وضو و غسل) كه انسان را به پاكى جسم و جان، دعوت مى كند و شرايط ديگر آن مانند پاك و حلال بودن لباس و توجّه به كعبه، كهن ترين مركز توحيد و اركان و محتواى آيات و اذكار و تعقيبات آن شود، ديد و فهم انسان را درباره اهمّيّت فوق العاده اين عبادت بزرگ و بى نظير، گسترش مى دهد و نشان مى دهد كه نماز چه نقش مهمى در تربيت انسان و رساندن او به جوار قرب خدا در سير و سلوك معنوى و عرفانى دارد.(5)