بانوی با فضیلت، فاطمه سید خاموشی مشهور به طاهایی، طی بیش از پنجاه سال، فعالیت‌های مختلفی در عرصه‌هایِ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی داشتند که مروری بر زندگی‌نامه ایشان گواه این مدّعا خواهد بود. وی از همان آغاز مهاجرت به مشهد، دغدغه‌ای در سر داشت و آن آشنا کردن بانوان با معارف اسلامی و تحکیم اعتقادات این بخش از جامعه بود، ضرورتی که سال‌ها کسی به آن نمی‌پرداخت. این فکر با راه‌اندازی کلاس‌های آموزش قرآن و آشنایی با تفسیر آغاز گردید و آن‌گاه در پی استقبال بی‌نظیر بانوان و حمایتِ مراجع آن روزگار به تأسیسِ حوزه علمیه مکتب نرجس(س) انجامید....
در طول تاریخ پیش از اسلام، زنان به ندرت به حقوق شایسته خود دست‌یافته‌اند و روزگارانی مدید مورد ظلم و استیلای مردان قرار داشتند، تا این‌که با ظهور دین مبین اسلام، ارزش و کرامت انسانی زن در سایه تقوا و عمل صالح معرفی شد. خداوند متعال، معیار ارزش انسان‌ها را تنها و تنها «تقوا» دانست و جزای عمل نیک زن و مرد را بدون تفاوت در جنسیت، بهشت و حیات طیّبه معرفی نمود. ازاین‌رو، بانوان شیعه به‌رغم شرایط نامساعد و حاکمیت فرهنگ‌های غیردینی، تحت تعالیم اهل‌بیت(ع) شروع به کسب فضائل و کمالات انسانی نمودند و آثاری شایان‌توجّه در تاریخ فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی روزگار خود برجا نهادند، اما تلاش‌های آنها در همان شرایط نابرابر نیز کمتر ثبت شد و در لابه‌لای کتب، پراکنده و ناپدید و دست‌یافتن به آنها دشوار شد. پژوهش حاضر، درصدد است با بررسی گزارش‌های تاریخی و متون علمی و ادبی مربوط به قرن سیزدهم و چهاردهم، به این پرسش پاسخ دهد که آیا بانوان شیعه از علم و دانش فاصله داشته‌اند، و نقش آنها در علم‌آموزی و گسترش علوم اسلامی چه میزان بوده است.
بررسی نقش و سهم زنان در میراث تمدنی هماره با مرارت همراه بوده است. این امر به‌سبب تاریخ‌نگاری سراسر مردانه، مخل بازنمایی واقعی از نقش زنان عالم و هنرمندی است که توانسته‌اند با وجود بی‌میلی همیشگی نسبت به حضور عیان آنها، سهم خود را در رشد تمدن اسلامی به یادگار بگذارند. ازاین‌رو برای ترسیم واقعی از حضور زنان؛ علاوه بر نقش فردی هریک از آنان در سازوکار اجتماع این عصر، باید دقت وافر در سازمان دربار و همین‌طور وقایع نگاری‌های رسمی این دوره به عمل آید....
از زمان آغازین تاریخ حیات‌بشر، زنان پا‌به‌پا و هم‌دوش مردان در تمام عرصه‌های زندگی حضور داشته‌اند. در این میان زنان مسلمان شیعی در پرتو تعالیم ارزشمند اسلام ولایی، در پیشبرد قافله تمدن انسانی و بقاء فرهنگ اسلامی، نه‌تنها کمتر از مردان نبوده‌اند، بلکه مشاهده مجاهدات بانوان مطرح جهان تشیع، ثابت می‌کند که ایشان علاوه بر نقش‌آفرینی ارزشمند خود، با زمینه‌سازی و تربیت مردان تأثیرگذار و کارآمد، ثمرات و برکات بی‌منتهایی را به نام خود ثبت کرده‌اند، هرچند که شمار بسیاری از این بانوان، در ادبیات تاریخی از صحنه روایت و ثبت نقش تاریخی بی‌بدیلشان غایب هستند....
نشر فرهنگ اصیل دین اسلام در سراسر عالم، رشد علمی جوامع در رشته‌های گوناگون به‌خصوص علوم دینی را به‌همراه داشته است. از ویژگی‌های مهم فرهنگ اسلام آن است که همه استعدادهای بشری را در معرض فعلیت قرار داده است و در ایجاد این تحول، مرد و زن را به‌طور مساوی مشمول خود کرده است. اگر سرعت، کمیت و کیفیت این تحول در جامعه زنان نسبت به‌جامعه مردان متفاوت بوده است، عامل مهم آن، تفاوت فرهنگ‌های بومی جوامع بوده است، به‌طوری که هرکجا بزرگان جامعه مسلمان فرهنگ بومی متعالی‌تری داشته‌اند، گستره عالم‌پروری و رویش زنان جامعه نیز فراخ‌تر نموده است. وجود پر نور و منزلت علمی بانوان اهل‌بیت(ع)، گواه این رویش شگرف در جامعه زنان آن عصر است....
«حدیث غدیر» به مثابه نماد شاخص مکتب تشیع و جلوه مبرز دکترین امامت منصوص، از علوم و معارف محوری است و اهتمام به نقل و تبیین معارف این حادثه بزرگ اسلامی، رسالت جامعه شیعی به‌شمارمی‌رود که شیعیان راستین مکتب علوی، باوجود شرایط و جوّ اختناق و ارعاب دستگاه حاکم، آن را به‌خوبی ایفا کردند. نقش بانوان در پاسداشت این آموزه گران‌سنگ، محور پژوهش حاضر است. حضرت زهرا، فاطمه دختر امام رضا، دختران امام موسی‌بن جعفر (فاطمه، زینب و ام‌کلثوم)، فاطمه دختر امام صادق، فاطمه دختر امام باقر، فاطمه دختر امام سجاد، دختران امام حسین (فاطمه و سکینه) و ام‌کلثوم دختر حضرت فاطمه(علیهم صلوات الله) از راویان حدیث غدیر هستند که در این مقاله به‌معرفی آنها می‌پردازیم.
صحابیات شیعه، فرهیختگانی از شیفتگان فخر رسالت‌اند که پروانه‌وار گرد شمع وجود اهل‌بیت(ع) می‌چرخیدند، از فیض برکات آن بزرگواران بهره می‌بردند و در یاری و نصرت ایشان می‌کوشیدند. آنان تمام هستی خود را نثار یاری دین و پیشوایان معصوم(ع) کردند و در پرورش شجره طیبه اسلام و نشر آموزه‌های عالیه قرآن و فرهنگ اصیل اسلامی لحظه‌ای غفلت نورزیدند، هوشیاران و بیدارگرانی که نفسِ نفیس خود، همسر و فرزند را در این راه بذل و جانفشانی کردند؛ در سختی‌ها تعلل نورزیدند و در تداوم و بارورتر شدن درخت اسلام کوشیدند. آنان در برابر بدعت‌ها، ناروایی‌ها و تضییع حقوق خاندان عصمت و طهارت(ع) ایستادگی کردند. این جستار به بررسی نقش صحابیاتی از شیعه پرداخته است که در راه تعالی اسلام و علوم اسلامی، با تمام توان راه پیموده و بر حال فرهیختگی خود باقی مانده باشند...
از گذشته تا زمانی نه‌چندان پیش، زنان زمینه‌های کمتری برای پیشرفت علمی در سطوح پیچیده داشتند، به‌ویژه کنش علمی آنها به‌معنای دانش‌آفرینی یا تأثیرگذاری‌های علمی بسیار محدود بوده است. ایجاد تأثیرات علمی به‌معنای خلق آثار علمی مکتوب، تشکیل مدرس، ایده‌پردازی‌ها و نظریه‌آفرینی، صورت‌بندی دانش‌ها، اختراعات و اکتشافات، همه نیازمند تحصیل، برخورداری از محضر اساتید و دانشمندان، مشارکت در اجتماع علمی، استفاده از امکانات تحقیقاتی و از همه مهم‌تر گستردگی حوزه‌های علمی و فراوانی موضوعات دانشی است. با توجه به این امر، طبیعی است که همواره تأثیرات علمی زنان، محدودتر از مردان و غیرقابل مقایسه با آنان باشد. افزون براین، وضعیت طبیعی زندگی زنان، که موقعیت ویژه‌ای در تولید مثل و نگهداری از کودکان برای آنها فراهم می‌آورده، به‌کاهش دامنه و عمق تأثیر منجر شده است؛ بنابراین، ضمن اعتراف به این واقعیت تاریخی، باید دانست نگاه ما به کشف تأثیرات علمی بانوان، متواضعانه و باتوجه به تعریف آن زمان از دانش در سطح جامعه اسلامی است. محدوده مورد مطالعه ما، بانوان حرم اهل‌بیت(ع) و مرتبطین سطح اول با این خاندان است و طبعاً منظور از دانش و کوشش علمی، دانش و کوششی است که از طریق اهل‌بیت(ع) منتقل می‌شد و به منظور نشر فرهنگ و آگاهی‌های همسو با مکتب شیعه متناسب با آن عصر بود....
«علوم اسلامی» در اصطلاح علومی است که با پیدایش دین اسلام، مطرح و رونق گرفت. مطالبی که مربوط به کتاب خدا (قرآن)، کلام و رفتار پیامبر خدا(ص) و جانشینان آن حضرت و تاریخ و سرگذشت مسلمانان، احکام و مقررات جامعه اسلامی که در همه زمینه‌های زندگی مطرح است. این مقاله بانوانی را معرفی می‌کند که از اصحاب علی‌بن ابی‌طالب(ع) بوده و در طول حیات خود نقشی در بیان آیات، احادیث و روایات به‌ویژه در آموزش و پیشرفت علم امام‌شناسی داشته و یا خود سبب صدور حدیث معصوم بوده‌اند...
زنان در جوامع انسانی به‌واسطه جایگاه و توانایی‌های خاص خود، می‌توانند ایفاگر نقش‌هایی مهمّ باشند. کیفیّت و میزان این نقش‌ها، اعم از مردانه و زنانه، به‌طور معمول در آثار برجای مانده از هر دوره‌ای منعکس می‌شود. آثاری از این دست، منبع اطلاعاتی مهمی برای محقّقان نسل‌های بعدی خواهد بود؛ گرچه گاه به‌دلیل مواضع اعتقادی یا سیاسی، برخی صاحبان قلم و شرایط سیاسی، بسیاری از حقایق تاریخی، پنهان می‌ماند. بخش‌های گسترده‌ای از تاریخ و نقش‌های مادران، همسران و دختران امامان(ع) به‌دلایلی گوناگون مانند موضع ضدعلوی و ضدشیعی دستگاه حاکم درمنابع متقدّم ثبت نشده است، اما باتوجه به اندک اطلاعات موجود و دقّت در زمینه‌ها و بازسازی زمان و زمینه‌های اجتماعی عصر ائمه(ع) می‌توان به تصویری جدید از نقش‌های این بانوان دست یافت....
قال الصّادق عليه السّلام :
ما مِنْ اَحَدٍ قالَ فى الحُسَينِ شِعْراً فَبَکى وَ اَبکْى بِهِ اِلاّ اَوْجَبَ اللّهُ لَهُ الْجَنّةً وَ غَفَرَ لَهُ.
هيچ کس نيست که درباره حسين عليه السّلام شعرى بسرايد و بگريد و با آن بگرياند مگر آن که خداوند، بهشت را بر او واجب مى کند و او را مى آمرزد.
