آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

علوم اسلامی در اصطلاح علومی است که با پیدایش دین اسلام، مطرح و رونق گرفت. مطالبی که مربوط به کتاب خدا (قرآن)، کلام و رفتار پیامبر خدا(صلی الله علیه واله وسلم) و جانشینان آن حضرت و تاریخ و سرگذشت مسلمانان، احکام و مقررات جامعه اسلامی که در همه زمینه‌های زندگی مطرح است. این مقاله بانوانی را معرفی می‌کند که از اصحاب علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) بوده و در طول حیات خود نقشی در بیان آیات، احادیث و روایات به‌ویژه در آموزش و پیشرفت علم امام‌شناسی داشته و یا خود سبب صدور حدیث معصوم بوده‌اند، عبارت‌اند از:

1. حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)

حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) فرزند رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) و مهم‌ترین صحابی امام علی(علیه السلام) بود که نقش زیادی در گسترش علوم و تمدن اسلامی داشته است.(1)

2. اروی بنت حارث بیان‌گر ویژگی‌های امام

اروی دخترحارث‌بن عبدالمطلب‌بن هاشم، دختر عموی رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) و دختر عموی علی مرتضی(علیه السلام) از بانوان شجاع و با فصاحت و بلاغت بود که در زمان معاویه حدود سال 50ق از دنیا رفت. برخی بزرگان اهل‌سنت و علمای شیعه گفتار او را با معاویه درحالی‌که پیرزنی بود و معاویه را افتضاح کرد و حقانیت خاندان رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) به‌ویژه علی(علیه السلام) را بیان کرد، در کتاب‌هایشان ذکر کرده‌اند.(2) او در گفتارش با معاویه به صراحت غاصب‌بودن و بر حق‌نبودن معاویه را اعلام کرد و گفت: «صار ابن‌عم سیدالمرسلین فیکم بعد نبینا بمنزلة هارون من موسی، حیث یقول: «یاابْنَ أُمَّ إِنَّ القَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي»، ولم یجمع بعد رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) لنا شمل، و لم یسهل لنا وعر و غایتنا الجنة و عایتکم النار».(3)

اروی جایگاه علی‌بن ابی‌طالب را بعد از رحلت رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) در میان امت اسلامی به‌جایگاه حضرت هارون تشبیه کرد، گرچه پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) جایگاه علی را در حدیث منزلت به‌جایگاه هارون در موقعیت نبوت تشبیه فرموده بود، لکن اروی با ذکر آیه 6 اعراف، موقعیت آن حضرت را بیان می‌کند که قوم اسلام‌آورده، حضرت را استضعاف کردند و نزدیک بود او را بکشند. یعنی مصداق دیگر برای آیه معرفی کرد که خود توسعه تفسیر است. نیز ویژگی‌هایی از امام را بیان داشت:

«إنّ علیّاً أدّی الأمانة و عمل بأمر الله وأخذ به وأنت ضیّعت أمانتك وخنت الله فی ماله فأعطیت مال الله من لا یستحقه وقد فرض الله فی کتابه الحقوق لأهلها وبینها فلم تأخذ بها ودعانا علی الی أخذ حقنا الذی فرض الله لنا فشغل بحربك عن وضع الأمور مواضعها وما سألتك مالك شیئاً فتمنّ به انّما سألتك من حقّنا ولا تری أخذ شیء غیر حقنا اتذکر علیاً فض الله فاك وأجهد بلائك».(4)

3. اسماء بنت عمیس از مشایخ حدیث

اسماء خواهر میمونه، همسر رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم)و زوجه جعفر طیار(علیه السلام) از زنان مجلل روزگار و از سبقت‌گیرندگان در ایمان به اسلام بود. در تشیع و ولای اهل‌بیت می‌درخشید.(5) نقل‌های او درباره علی(علیه السلام) ازجمله مدارک حقانیت آن حضرت است. او ناقل واقعه ردالشمس،(6) حدیث منزلت،(7) حدیث غدیر(8) و بسیار احادیث دیگر است. او گفت شنیدم که پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «وصالح المؤمنین علی‌بن ابی‌طالب». نیز اسماء از ابن‌عباس از رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) نقل می‌کند که فرمود: «انّ علیاً باب الهدی بعدی والداعی الی ربی وهو صالح المؤمنین».(9) صاحبان جوامع حدیثی از اسماء حدیث نقل کرده‌اند و او را از مشایخ خود نام برده‌اند.(10) او نیز از رسول‌الله، فاطمه و علی‌بن ابی‌طالب(علیهم السلام) حدیث نقل کرده؛(11) بدین‌ترتیب نقش به‌سزایی در علم حدیث دارد. از جمله حدیث گردنبند حضرت زهرا(سلام الله علیها) که امام علی از سهم جهادش تهیه کرده بود را اسماء نقل کرده است.(12) حذیفة‌بن یمان از او در اثبات ولایت بلافصل علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) پس از رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم)، روایت کرده(13) و در معرفی امام پس از رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) نیز نقش مؤثر داشته است، درحالی‌که در آن زمان همسر ابوبکر بود.

اسماء از موارد سبب صدور حدیث و حکم فقهی در مسئله احرام زن درحال نفاس یا حیض و استحاضه بوده است.(14) کتب حدیثی و فقهی شیعه و اهل‌تسنن احادیث متنابهی از اسماء نقل کرده‌اند از جمله: احکام فقهی زنان در حج،(15) احکام زن شوهر مرده،(16) احکام غسل میت،(17) تهیه تابوت برای حضرت زهرا(سلام الله علیها).(18)

4. ام‌اسلم شاهد و مؤید امامت

ام‌اسلم یکی از زنانی است که به صاحبة‌الحصاة معروف است و تا زمان امامت امام سجاد(علیه السلام) زنده بود و حامل سرّ امامت بود.

روزی در خانه ام‌سلمه به خدمت رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) رسید و از وجود وصی آن حضرت سؤال کرد.(19) حضرت فرمود: ای ام‌اسلم! وصی من در حیات و مماتم یک نفر است. ای ام‌اسلم هرکه این کار را مانند من انجام دهد، وصی من است. سپس سنگ‌ریزه‌ای از زمین برداشت و آن را با انگشتانش خرد و نرم کرد و با انگشترش بر آن مهر زد. پس فرمود: هرکه چنین کند، او وصی من در حیات و مماتم باشد. ام‌اسلم گوید: از نزد آن حضرت بیرون آمدم و نزد علی(علیه السلام) رفتم و گفتم: پدر و مادرم فدایت شما وصی رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) هستید؟ آن حضرت فرمود: آری ای ام‌اسلم. سپس سنگ‌ریزه‌ای از زمین برداشت و آن را خرد و نرم کرد و با انگشترش بر آن مهر زد؛ سپس فرمود: ای ام‌اسلم هرکه چنین عملی مانند من انجام دهد، او وصی من است. ام‌اسلم گوید: پس نزد حسن(علیه السلام) که پسر بچه‌ای بود، رفتم و به او گفتم: ای سرور من! شما وصی پدرتان هستید؟ فرمود: بله، ای ام‌اسلم. پس سنگ‌ریزه‌ای برداشت و همان کار را انجام داد که آن دو بزرگوار (پیامبر و امیرالمؤمنین) انجام دادند. از نزد او بیرون رفتم و خدمت حسین(علیه السلام) رسیدم، درحالی‌که بچه کم‌سنی می‌نمود. به او گفتم: پدر و مادرم فدایت! تو وصی برادرت هستی؟ فرمود: آری، ام‌اسلم، سنگ‌ریزه‌ها را به من بده. او نیز همان کرد که آنها انجام دادند. ام‌اسلم عمر طولانی کرد تا پس از قتل حسین(علیه السلام) هنگامی که علی‌بن الحسین(علیهما السلام) بازمی‌گشت. به خدمت او رسید، از آن حضرت پرسید: شما وصی پدرت هستید؟ فرمود: بله، آن حضرت همان عملی را انجام داد که ایشان انجام دادند.(20)

5. ام‌سلمه (هند بنت ابی‌امیه) مؤید امام و حامل اسرار امامت

وی زوجه رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) است که حافظ ودیعه‌های رسالت و امامت و محرم اسرار اهل‌بیت بود. یکی از اماناتی که رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) به او سپرد، پوست گوسفندی بود که مملو از علم بود و فرمود: «هرکه بعد از من آن را طلب کند، او امام و خلیفه بعد از من خواهد بود». بنابراین او با مدرکی که دردست داشت مؤید امام بود. امام علی(علیه السلام) نیز هنگامی که به طرف عراق حرکت می‌کرد، کتب و سلاح و ودایع امامت را به او سپرد تا پس از شهادت حضرت به امام حسن(علیه السلام) بدهد. امام حسن(علیه السلام) هنگامی که مسموم شد، آن ودایع و سلاح را به ام‌سلمه سپرد تا به امام حسین(علیه السلام) بدهد. امام حسین(علیه السلام) نیز هنگام حرکت به‌سوی عراق، ودیعه‌ها و سلاح را به ام‌سلمه سپرد تا به علی‌بن الحسین(علیهما السلام) بسپارد.(21)

این بانو صحابی رسول‌الله، امیرالمؤمنین، فاطمه زهرا، امام حسن، امام حسین و امام سجاد(علیهم السلام) بود و روایات بسیاری از اهل‌بیت نقل کرده است، از جمله تعداد ائمه، گزارش نزول آیه تطهیر،(22) خلیل پیامبر بودن علی(علیه السلام) و این‌که پیامبر هزار حدیث به علی(علیه السلام) تعلیم فرمود که هر حدیث بازکننده هزار باب علم برای علی(علیه السلام) بود،(23) احکام روزه مستحبی، نماز، حکم زن شوهر از دست‌داده و بسیاری از مسائل فقهی. صفت اختصاصی همراهی علی(علیه السلام) با قرآن را ام‌سلمه از رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) نقل کرده است: «سمعت رسول الله(صلی الله علیه واله وسلم) یقول: «علیّ مع القرآن و القرآن معه، لا یفترقان حتی یردا علیّ الحوض».(24) ام‌سلمه می‌گوید که از رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) درباره مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) پرسیدند، حضرت فرمود: «من وُلد فاطمة».(25) نیز روایت کرده است که نزد رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) بودیم که ابن‌ام‌مکتوم(26) وارد شد، حضرت به ما امر فرمود که حجاب بگذاریم.(27)

6. ام‌حسن نخعیة کاسب حلال

او از زنان راوی حدیث امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود و هنر پشم‌ریسی داشت. نقل می‌کند که روزی امام علی(علیه السلام) از کنار من عبور می‌کرد و من مشغول پشم‌ریسی بودم که آن حضرت فرمود: «حلال‌ترین کسب‌هاست».(28) بنابراین او نقل‌کننده حکمی از امام در کسب حلال است.

7. ام‌الخیر بارقیّة معرف امام علی(علیه السلام)

از زنان تابعی رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) بود که محضر آن حضرت را درک نکرد، لکن به خدمت امیرمؤمنان علی(علیه السلام) رسید و در ولاء و محبت اهل‌بیت(علیهم السلام) برسایر زنان برتری داشت و بانویی فصیح، بلیغ و بسیار شجاع بود. در جنگ صفین همراه علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) بود و با صدای رسا سربازان را با جنگ با دشمن تشجیع می‌کرد و از پشت‌کردن به جبهه جنگ منصرف می‌نمود:

«یا أیها الناس اتقوا ربکم إنّ زلزلة الساعة شیء عظیمإنّ الله قد أوضح الحق و أبان الدلیل و نور السبیل، ورفع العلم، فلم یدعکم فی عمیاء مبهمة، ولا سوداء مدلهمة، فإلی أین تریدون رحمکم الله، أفراراً عن أمیرالمؤمنین؟ أم فراراً من الزحف؟ أم رغبة عن الاسلام، أم ارتداداً عن الحق؟...»؛ (به‌درستی که خداوند حق را برای شما واضح گردانید و دلیل و برهان را آشکار کرد و راه را روشن نمود و علم را بلند گردانید و شما را در کوری و تاریکی نگذاشته است. خدا شما را رحمت کند، به کجا می‌روید؟ از امام علی فرار می‌کنید یا از جنگ؟ از اسلام روی‌گردانید یا از حق برگشته‌اید؟)(29)

او اولین آیه شریفه سوره حج را برای جلوگیری از فرار سربازان از میدان جنگ و پشت‌کردن به امام علی(علیه السلام) که درنتیجه روگردانی از حق و دین اسلام بود تلاوت می‌کرد. ام‌الخیر امام علی(علیه السلام) را در میدان جنگ برای سربازانش چنین توصیف کرد:

پسر عموی رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) و همسر دخترش و پدر پسرانش که از طینت پیامبر خلق شده و به‌سبب پیروی از او بر همه برتری یافت. رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) اسرارش را فقط به او گفت. او را باب علم خود معرفی کرد و مسلمانان را به دوستی او آگاه کرد و منافقین را از بغض و کینه‌ورزی نسبت به او برحذر داشت. خداوند عزوجل پیوسته او را با یاری خود تأیید کرد. طبق سنت‌های راستین او (پیامبر) عمل کرد و برای به‌دست آوردن لذت‌ها از راه راست متمایل نشد.(30)

8. ام‌هانی بنت ابوطالب راوی احکام فقهی

دختر ابوطالب، خواهر علی مرتضی و دخترعموی رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) بود. او از برترین زنان زمان خود بود که اسلام آورد و اسلام او سبب جدایی او از همسرش شد. در روز فتح مکه در مکه ساکن بود. او نقل می‌کند که پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) به خانه او وارد شدند و در آنجا فقط 8 رکعت نماز اقامه کردند و دیگر نمازی نخواندند. و این حکم نماز در وطن است.(31) رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) او را از اهل بهشت گفتند.(32) در روز فتح مکه پیامبر هرکه را به ام‌هانی پناه برده بود را پناه دادند. از او روایاتی در مسائل نماز و احکام دیگر فقهی نقل شده است.(33)

9. جاریه خماسیه گواه امامت علی‌بن ابی‌طالب

دختر پنج‌ساله‌ای که در زمان خلافت امام علی(علیه السلام) می‌زیست و پدرش در جنگ صفین در رکاب علی(علیه السلام) شهید شده بود.(34) در ملاقات با عبدالواحدبن زیاد(35) در کنار کعبه صفات و ویژگی‌های امام علی(علیه السلام) را چنین برشمرد و علی(علیه السلام) را چنین معرفی کرد: «والله علم الأعلام، باب الأحکام، قسیم الجنة و النار، ربّانی هذه الأمة ورأس الأئمة، أخو النبی ووصیه وخلیفته فی امته»؛ (به خدا قسم، او راهنمای راهنمایان، سرچشمه احکام، تقسیم‌کننده بهشت و جهنم؛ تربیت‌کننده این امت و اولین امام و برادر پیامبر و وصی و خلیفه او در میان امت است).(36)

این دختر با سوگند خوردن به خداوند می‌گوید که گفته من درباره او حق است. می‌گوید که علی از همه سر است و براساس کلام رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم): «أنا مدینة العلم وعلیّ بابها» باب علم پیغمبر است. قسمی از علم رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) احکام است که علی(علیه السلام) به مردم تعلیم فرمود. علی در قیامت میزان است که همه مردم و اعمالشان با علی و اعمال علی(علیه السلام) سنجیده می‌شود و اهل بهشت و اهل جهنم با این سنجش مشخص می‌شوند. هم‌چنان‌‌که رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «أنا و علیّ أبوا هذه الأمة»، پس امام علی(علیه السلام) تربیت‌کننده مردم است و پیشوای امامان و رهبران الهی است. او جایگاه وصی و خلیفه رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) بودن علی(علیه السلام) را تأکید می‌کند.

10. حبابه والبیه شاهد و گواه امر امامت

حبابه دختر جعفر اسدی والبی است و به «صاحبةالحصاة» (صاحب سنگ‌ریزه‌ها) معروف شد. در حدود سن 230 سالگی، نه ماه پس از ملاقات با امام رضا(علیه السلام) رحلت کرد و آن حضرت او را در پیراهن خود کفن فرمود.(37) او زنی بسیار کوشا و عابد بود. با داشتن سنگ ریزه‌ها به خدمت امام علی، امام حسن، امام حسین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام موسی‌بن جعفر، امام رضا(علیهم السلام) رسید و از اصحاب آن بزرگواران شمرده شده است(38) که امام‌بودن ایشان را تأیید کرد. او راوی سخنانی در شأن اهل‌بیت از کلام امام حسین و امام باقر(علیهما السلام) است، چنان‌که امام حسین(علیه السلام) فرمود: «نحن و شیعتنا علی الفطرة التی بعث الله علیها محمدا(صلی الله علیه واله وسلم) و سائر الناس منها براءة».(39) هنگامی که به خدمت امام باقر(علیه السلام) رسید، عرض کرد: ای پسر رسول خدا، بگویید که در آغاز خلقت، شما کجا بودید؟ امام(علیه السلام) فرمود: «کنا نوراً بین یدی الله قبل خلق خلقه، لما خلق الخلق سبّحنا فسبّحوا و هلّلها فهلّلوا وکبّرنا فکبّروا وذلك قوله عزوجل:«وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا»(40)الطریقة حبّ علیّ صلوات الله علیه و الماء الغدق، الماء الفرات و هو ولایة آل‌محمد(علیهم السلام»؛(41) (پیش ازخلقت مخلوقات نوری در برابر حق تعالی بودیم. پس آن‌گاه که مخلوقات خلق شدند، ما خدا را تسبیح کردیم؛ آنها هم تسبیح کردند. ما خدا را تهلیل کردیم، آنها هم تهلیل کردند. ما تکبیر گفتیم، آنها هم تکبیر گفتند و این همان فرمایش خدای عزوجل است که می‌فرماید: اگر بر طریق (درست) پایدار بودند، هرآینه به آنها آب فرات می‌نوشاندیم. سپس مجلسی می‌نویسد: طریق، همان دوستی علی(علیه السلام) است و ماء غدق یعنی آب فرات که همان ولایت آل‌محمد(علیهم السلام) است).(42)

ولایت‌مداری حبابه از این نقل‌ها مشهود است. ابراز آن و تبلیغ آن و به ‌دیگران رساندن امر ولایت از ویژگی او بوده است. او آگاه به سرّ امامت و تشخیص‌دهنده جانشین برحق رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) بود.

11. دارمیة حجونیة معرف امام

زنی سیه‌چهره با سیرتی سفید از طرفداران علی(علیه السلام)؛ بانویی با فضیلت و فصاحت بود که در خلافت معاویه نیز می‌زیست. فصاحت و قوه احتجاج و برتری عقل و ثبات ایمان او به ولایت امام علی(علیه السلام) از گفتارش با معاویه مشهود است. گزارش دیدار او با عاویه چنین است: معاویه به حج رفت و در سفر جویای حال دارمیه شد. چون از سلامتی او باخبر شد کسی را به دنبالش فرستاد. دارمیه نزد او آمد. معاویه با گفتاری حقارت‌آمیز احوالش را پرسید. به او گفت تو را خواستم تا بدانم چرا علی را دوست داری و مرا دشمن می‌شماری؟ دارمیه گفت: اگر جانم در امان باشد، می‌گویم. معاویه گفت در امانی، راست بگو. دارمیه در پاسخش علت دوست داشتنش را عدالت امام علی(علیه السلام) در رفتار با رعیت و تقسیم مساوی بیت‌المال میان ذی‌حقان برشمرد و دشمنی خود با معاویه را به‌سبب قتال با علی در جایگاهی که حقش نبوده، گفت. سپس گفت: علی را دوست دارم، زیرا رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) عقد ولایت او را بست. او دوستدار مساکین بود و اهل علم را بزرگ می‌شمرد. تو را دشمن می‌دارم زیرا خون مردم را به ناحق ریختی و به جور و ستم قضاوت کردی و از روی هوا و هوس حکم می‌کنی. معاویه گفت: ای زن! علی را دیده‌ای؟ دارمیه گفت: او را دیده‌ام، اما آن ملک و سلطنتی که تو را فریفته، او را فریب نداده و نعمتی که تو را مشغول داشته او را مشغول نکرده است. معاویه گفت: کلام او را شنیده‌ای؟ دارمیه گفت: به خدا قسم آری. سخن او دل‌ها را از ظلمت و تاریکی روشن می‌کرد و جلا می‌داد.(43) ویژگی‌ها و برتری امام علی(علیه السلام) در این گفتار کاملاً مشهود است.

12. زینب بنت علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) سخن‌گوی امامت

حضرت زینب(سلام الله علیها) در صبر، عبادت، طاعت از پیشوا، شجاعت، پایداری در برابر مشکلات و مصیبت‌ها و کلام و سخنرانی، حق‌گویی و راستی، آیینه تمام‌نمای امام علی(علیه السلام) بود که سخن او همه را به یاد علی(علیه السلام) می‌انداخت. آن حضرت پس از رحلت مادر، دختری خردسال بود، در کنار علی‌بن ابی‌طالب رشد کرد. ایشان در مکتب علی(علیه السلام) آموزش دید و در همه دوران زندگی مطیع امام و پیشوایش (علی‌بن ابی‌طالب، حسن‌بن علی، حسین‌بن علی، علی‌بن‌الحسین(علیهم السلام)) بود. سخنان او در دربار ابن‌زیاد و یزیدبن معاویه زبانزد همگان است که در آن جایگاه حسین‌بن علی(علیه السلام) را نزد پیامبر و نسبت آن حضرت با رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) را بازگو کرد.(44) آن سخنان عامل بیداری مردم و پشیمانی‌ها و قیام‌ها شد؛ یعنی پایداری اسلام.

13. سوده بنت عماره گواه حقانیت علی(علیه السلام)

بانویی شجاع، فصیح و بلیغ و ممتاز در گفتار و از شیعیان علی(علیه السلام) بود که با کلام شعر خود، جهاد می‌کرد و صفات و برتری‌های امام علی(علیه السلام) را برمی‌شمرد. او در شعری که در برابر معاویه سرود درباره علی(علیه السلام) چنین گفت: «صلوات خدا بر بدنی که قبر آن را در برگرفته است. قبری که عدل در آن مدفون شده است. او که هم‌پیمان حق بود و هرگز همتایی ندارد. او با حق و ایمان مقرون و همزاد است. معاویه دلیل گفتن این عبارات را پرسید و سوده عین مطلبی که در زمان خلافت آن حضرت اتفاق افتاده بود را بیان کرد».(45)

14. فاطمه بنت علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) سخن‌گوی حقانیت مولا

فاطمه صغری دختر امام علی(علیه السلام)، مادرش ام‌ولد بود. او در واقعه کربلا همراه برادر و امامش و خواهرانش حضور داشت و برای اطاعت از مولایش و رضایت الهی همه مصیبت‌ها را تحمل کرد و ابراز عجز نکرد. از اصحاب امام علی(علیه السلام) بود و روایاتی درباره آن حضرت و از آن امام نقل کرده است؛ و با نقل آنها حقانیت علی(علیه السلام) را ثابت کرده است از جمله «حدیث ردالشمس» برای امام علی و حدیث منزلت را از اسماء بنت عمیس نقل کرد نیز از احوال آن حضرت گفته است. منابع اهل‌تسنن نیز از او نقل کرده‌اند.(46)

15. لیلی غفاری گوینده ویژگی‌های امام

لیلی از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) و امام علی(علیه السلام)، مجاهدی جنگ‌آور بود و در جنگ جمل علی(علیه السلام) را همراهی می‌کرد. او سخنان پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) درباره فضایل علی(علیه السلام) را به یاد عایشه آورد که پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «علی اولین فردی است که اسلام آورد و آخرین فرد است که با من بیعت کرد و اولین خواهد بود که در قیامت مرا ملاقات کند».(47) هم‌چنین از پیامبر شنید که به عایشه فرمود: «إنّ هذا أحب الرجال إلیّ و أکرمهم».(48)

نتیجه‌گیری

جمعی از زنان صحابی امام علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) که در این مقاله به اختصار معرفی شدند، معتقد به ولایت و امامت امام علی(علیه السلام)در دشمن‌ستیزی شجاع بودند. ویژگی‌ها و خصایص علی(علیه السلام) هم‌چون عدالت، قضاوت درست، حق‌بودن، همراه قرآن بودن، خلیفه برحق رسول‌الله(صلی الله علیه واله وسلم) بودن را متذکر می‌شدند و از مقام امامت حمایت می‌کردند؛ برخی کلام رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلم) را درباره آن حضرت به هم‌عصران خود متذکر می‌شدند. روایات آنان حکمی یا احکامی از احکام فقهی را ترویج کرده است و کلام آنها در علم کلام نقش مؤثر داشته است.(49)