آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مطالب این سوره عبارتند از: 1- پیشگوئى از پیروزى رومیان بر ایرانیان در آینده. 2- گوشه اى از طرز فکر و چگونگى حالات افراد بى ایمان و تهدید آنها به عذاب و کیفر الهى در رستاخیز. 3- بیان بخشی از آیات عظمت خداوند در آسمان و زمین و وجود انسان. 4- سخن از توحید فطرى و بیان دلائل آفاقى و انفسى شناخت خدا. 5- تبیین حالات افراد گنهکار و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها. 6- اشاره اى به مسأله مالکیت و حق ذى القربى و نکوهش از رباخوارى.

از آنجا که این سوره، مطابق مشهور، تماماً در «مکّه» نازل شده است، محتوا و روح سوره هاى مکى در آن منعکس مى باشد، یعنى بیش از همه چیز، بحث از مسأله «مبدأ» و «معاد» مى کند، چرا که دوران «مکّه» دوران آموزشى اعتقادات اصیل اسلامى، توحید و مبارزه با شرک و توجه به معاد و دادگاه رستاخیز بود و در لابلاى این مباحث مطالب دیگرى در ارتباط با آنها نیز مطرح شده است.
در حقیقت مطالب این سوره را، در هفت بخش مى توان خلاصه کرد.
1 ـ پیشگوئى از پیروزى «رومیان» بر «ایرانیان» در جنگى که در آینده، درگیر مى شد، به مناسبت گفتگوئى که میان مسلمانان و مشرکان در این زمینه روى داده بود.
2 ـ گوشه اى از طرز فکر و چگونگى حالات افراد بى ایمانو سپس تهدیدهائى نسبت به آنها در مورد عذاب و کیفر الهى در رستاخیز.
3 ـ بخش مهمى از آیات عظمت خداوند در آسمان و زمین، و در وجود انسانها از قبیل خروج حیات از مرگ، و مرگ از حیات، خلقت انسان از خاک، نظام زوجیت و آفرینش همسران براى انسانها، و رابطه مودت در میان آنها، آفرینش آسمان و زمین، اختلاف زبانها، نعمت خواب در شب و جنبش در روز، ظهور رعد و برق و باران، حیات زمین بعد از مرگ و تدبیر امر آسمان و زمین به امر خدا.
4 ـ سخن از توحید فطرى، بعد از بیان دلائل آفاقى و انفسى، براى شناخت خدا.
5 ـ بازگشت به شرح و تبیین حالات افراد بى ایمان و گنهکار و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها.
6 ـ اشاره اى به مسأله مالکیت و حق ذى القربى و نکوهش از رباخوارى.
7 ـ بازگشت مجددى به دلائل توحید و نشانه هاى حق و مسائل مربوط به معاد.
روى هم رفته، در این سوره، همچون سوره هاى دیگر قرآن، مسائل استدلالى و عاطفى و خطابى چنان بهم آمیخته شده است که، معجونِ کاملى براى هدایت و تربیت نفوس فراهم ساخته است.(1)