آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این سوره از پنج بخش مهم تشکیل یافته است: 1 ـ مسأله دعوت به توحید خالص. 2 ـ مسأله معاد. 3 ـ بیان اهمیت قرآن مجید. 4 ـ بیان سرنوشت اقوام پیشین و مجازات دردناک الهى نسبت به تکذیب کنندگان آیات حق. 5 ـ بحثی پیرامون مسأله توبه.

این سوره در «مکّه» نازل شده و به همین دلیل، بیش از هر چیز سخن از مسائل مربوط به توحید و معاد و اهمیت قرآن و مقام نبوت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)مى گوید. چنان که معمول سوره هاى «مکّى» همین است.
دوران «مکّه»، دوران سازندگى مسلمانان از نظر زیربناى اعتقادات دینى و پایه هاى ایمانى بود، لذا قوى ترین و مؤثرترین بحث ها در این زمینه در سوره هاى «مکّى» منعکس است و همین اساس محکم بود، که اثرات شگرفش در «مدینه» در «غزوات»، در برخورد با دشمن، در برابر کارشکنى هاى منافقین و در پذیرش نظام اسلامى ظاهر شد. و اگر بخواهیم، سرّ پیروزى سریع مسلمانان را در «مدینه» بدانیم باید آموزش هاى مؤثر «مکّه» را مورد مطالعه قرار دهیم.
به هر حال، این سوره از پنج بخش مهم تشکیل یافته است:
1 ـ چیزى که بیش از همه در سراسر این سوره منعکس است مسأله دعوت به توحید خالص مى باشد، توصیه در تمام ابعاد و شاخه هایش، توحید خالقیت، توحید ربوبیت و توحید عبادت، مخصوصاً روى مسأله اخلاص در عبادت و بندگى خدا، بارها در آیات مختلف این سوره تکیه شده است و تعبیراتش در این زمینه آن چنان مؤثر است که قلب انسان را به سوى اخلاص مى کشاند و جذب مى کند.
2 ـ مسأله مهم دیگرى که در مقاطع مختلف این سوره و تقریباً از آغاز تا انجام آن مورد توجه است، مسأله «معاد» و دادگاه بزرگ عدالت خدا است، مسأله ثواب و جزا، غرفه هاى بهشتى و سایبان هاى آتشین دوزخى، مسأله ترس و وحشت روز قیامت و آشکار شدن نتایج اعمال و ظاهر شدن خود آنها در آن صحنه بزرگ.
مسأله سیاه شدن صورت دروغگویان و کسانى که بر خدا افترا بستند، رانده شدن کافران به سوى جهنم، ملامت و سرزنش فرشتگان عذاب نسبت به آنها و دعوت بهشتیان، به سوى «بهشت» و تبریک و تهنیت فرشتگان رحمت به آنها!
این مسائل، که بر محور معاد دور مى زند آن چنان با مسائل توحیدى آمیخته است که گوئى تار و پود یک پارچه را تشکیل مى دهد.
3 ـ بخش دیگرى از این سوره که تنها قسمت کوتاهى از آن را اشغال مى کند اهمیت قرآن مجید است، ولى این بخش کوتاه ترسیم جالبى از قرآن و تأثیر نیرومند آن در قلوب و جان ها در بر دارد.
4 ـ بخش دیگرى که آن هم نسبتاً کوتاه است، بیان سرنوشت اقوام پیشین و مجازات دردناک الهى نسبت به تکذیب کنندگان آیات حق مى باشد.
5 ـ و بالاخره، بخشى از این سوره نیز پیرامون مسأله توبه و باز بودن درهاى بازگشت به سوى خداست و مؤثرترین آیات توبه و رحمت، در این بخش بیان شده، که شاید در قرآن، آیه اى نویدبخش تر از آن در این زمینه نباشد.
این سوره، به نام سوره «زمر» معروف است و این نام از آیه 71 و 73 این سوره گرفته شده، و گاه، سوره «غرف» به مناسبت آیه 20 نامیده مى شود، اما این نام مشهور نیست.(1)