آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حضرت موسى(ع) هنگام بازگشت از کوه طور، خشم شدید خود را آشکار ساخت و دست به بالاترین عکس العمل ها زد به این دلیل که افکار تخدیرشده بنى اسرائیل را به هم بریزد و انقلابى در آن جامعه منحرف شده از حق، ایجاد کند، در غیر این صورت بازگشت آنها به آسانى ممکن  نبود. زیرا آنها یک ملت نادان، لجوج و متعصب بودند که  اگر میانشان نغمه مخالفى سر داده می شد، برچیدن آثار شوم آن به این آسانى ممکن  نبود.
 

پاسخ این سؤال در آیه 150 سوره «اعراف» آمده است. خداوند مى فرماید: (هنگامى که موسى خشمناک و اندوهگین به سوى قوم خود بازگشت و صحنه زننده و نفرت انگیز گوساله پرستى را مشاهده نمود، به آنها گفت بد جانشینانى براى من بودید و آئین مرا ضایع کردید)؛ «وَ لَمّا رَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ بِئْسَما خَلَفْتُمُونی مِنْ بَعْدی».(1)
این آیه به خوبى نشان مى دهد که: موسى(علیه السلام) به هنگام بازگشت از میعادگاه پروردگار و قبل از آن که با بنى اسرائیل روبرو بشود، خشمناک و اندوهگین بود، و این به خاطر آن است که: (خداوند در میعادگاه، جریان را به موسى(علیه السلام)گفته بود که من قوم تو را بعد از تو آزمودم، و سامرى آنها را گمراه ساخت)؛ «قالَ فَإِنّا قَدْ فَتَنّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ أَضَلَّهُمُ السّامِرِیُّ» (2)
سپس موسى(علیه السلام) به آنها گفت: (آیا در فرمان پروردگار خود، عجله نمودید)؛ «أَ عَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ».
گر چه مفسران در تفسیر این جمله، سخن بسیار گفته اند و احتمالات گوناگون داده اند.
ولى ظاهر آیات نشان مى دهد: منظور این است که شما در برابر فرمان خدا به نسبت تمدید مدت سى شب، به چهل شب، عجله به خرج دادید و در قضاوت شتاب نمودید، نیامدن مرا دلیل بر مرگ و یا خلف وعده گرفتید.
در حالى که لازم بود حداقل کمى تأمل کنید تا چند روزى بگذرد و حقیقت امر روشن گردد.
در این هنگام، موسى(علیه السلام) در برابر لحظاتى بحرانى، و طوفانى از زندگى بنى اسرائیل قرار گرفته بود، سر تا پایش از شدت خشم برافروخته و اندوه عمیقى بر روح او سنگینى مى کرد، و شدیداً نگران آینده بنى اسرائیل بود؛ زیرا تخریب و فساد کار آسانى است، و گاه از دست یک نفر خرابى هاى بزرگى ساخته است، ولى اصلاح و ترمیم کار بسیار مشکلى است.
مخصوصاً در میان یک ملت نادان، لجوج و متعصب، اگر نغمه مخالفى سر داده شود، برچیدن آثار شوم آن به این آسانى ممکن نیست.
موسى(علیه السلام) در اینجا باید خشم شدید خود را آشکار سازد و دست به بالاترین عکس العمل ها بزند آن چنان که افکار تخدیرشده بنى اسرائیل را به هم بریزد و انقلابى در آن جامعه منحرف شده از حق، ایجاد کند، در غیر این صورت بازگشت آنها به آسانى ممکن نیست.
قرآن عکس العمل شدید موسى(علیه السلام) را در برابر این صحنه و در این لحظات بحرانى و طوفانى چنین بازگو مى کند:
(موسى بى درنگ الواح تورات را از دست خود افکند، و به سراغ برادرش هارون رفت و سر و ریش او را گرفت و به سوى خود کشید)!؛ «وَ أَلْقَى الأَلْواحَ وَ أَخَذَ بِرَأْسِ أَخیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ».
چنان که از آیات دیگر قرآن مخصوصاً سوره «طه» استفاده مى شود علاوه بر اینها شدیداً هارون(علیه السلام) را مورد سرزنش و ملامت قرار داد و بر او بانگ زد که: آیا در حفظ عقائد جامعه بنى اسرائیل کوتاهى کردى و با فرمان من مخالفت نمودى؟(3)
این واکنش از یکسو، روشنگر حال درونى موسى(علیه السلام) و التهاب و بى قرارى و ناراحتى شدید او در برابر بت پرستى و انحراف آنها بود.
و از سوى دیگر، وسیله مؤثرى براى تکان دادن مغزهاى خفته بنى اسرائیل و توجه دادن آنها به زشتى فوق العاده اعمالشان.
بنابراین، اگر فرضاً انداختن «الواح تورات» در اینجا زنندگى داشته باشد و حمله به سوى برادر کار صحیحى به نظر نرسد. اما با توجه به این حقیقت که بدون ابراز این واکنش شدید، و عکس العمل پر هیجان، هیچ گاه بنى اسرائیل به اهمیت و عمق خطاى خویش پى نمى بردند و ممکن بود آثار بت پرستى در اعماق ذهنشان باقى بماند، این کار نه تنها نکوهیده نبود، که واجب و لازم محسوب مى گردید.
و از اینجا روشن مى شود که: ما هیچ نیازى به توجیهاتى که بعضى از مفسران براى سازش دادن واکنش موسى(علیه السلام) با مقام عصمت انبیاء ذکر کرده اند نمى بینیم.
زیرا مى توان گفت: موسى(علیه السلام) در اینجا به قدرى ناراحت شد که در هیچ لحظه از تاریخ بنى اسرائیل چنین ناراحتى و خشم شدیدى براى او رخ نداده بود، چرا که خود را در برابر بدترین صحنه ها یعنى انحراف از خداپرستى به سوى گوساله پرستى مى دید و تمام آثار تلاش و فعالیت هاى خود را در خطر مشاهده مى کرد. بنابراین انداختن الواح و مؤاخذه شدید برادر در چنین لحظه اى کاملاً طبیعى بود.
این واکنش شدید و اظهار خشم، اثر تربیتى فوق العاده اى در بنى اسرائیل گذارد، و صحنه را به کلّى منقلب ساخت، در حالى که اگر موسى(علیه السلام) مى خواست با کلمات نرم و ملایم آنها را اندرز دهد شاید کمتر سخنان او را مى پذیرفتند.
قرآن در اینجا عکس العمل هارون براى برانگیختن عواطف موسى(علیه السلام) و بیان بى گناهى خود را چنین منعکس مى کند، (گفت: فرزند مادرم! این جمعیت نادان مرا در ضعف و اقلیت قرار دادند آن چنان که نزدیک بود مرا به قتل برسانند، بنابراین من بى گناهم، بیگناه! کارى نکن که دشمنان به شماتت من برخیزند و مرا در ردیف این جمعیت ظالم و ستمگر قرار مده)؛ «قالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونی وَ کادُوا یَقْتُلُونَنی فَلا تُشْمِتْ بِیَ الأَعْداءَ وَ لاتَجْعَلْنی مَعَ الْقَوْمِ الظّالِمینَ».
تعبیر به «إِبْنَ أُمّ» در این آیه و یا «یَا ابْنَ أُمّ» در آیه 94 سوره «طه» (فرزند مادرم) با این که: موسى و هارون از یک پدر و مادر بودند، به خاطر تحریک عواطف موسى(علیه السلام) در این حال بوده است.
سرانجام این جریان اثر خود را گذارد و بنى اسرائیل به زودى متوجه زشتى اعمال خویش شدند و تقاضاى توبه کردند.(4)