«روزه» بر سه قسم است. «روزه عوام»؛ كه تنها از شهوت شكم و فرج و مفطرات ديگر پرهيز مي شود. «روزه خواص»؛ كه همه جوارح انسان از گناه فاصله مي گيرد. روزه «اخص الخواص»؛ كه علاوه بر اعضاي بدن، قلب هم روزه است.

امام سجاد(ع) در دعای وداع ماه مبارک رمضان فرمود: «سلام بر تو اي همسايه عزيز كه ما در جوار رحمت تو بوديم. همسايه ‏اي بودي كه در اين مدّت در اثر حُسن همجواري با تو دلها رقيق و گناهان كم شد». آري، انجام مكروهات و گناهان كوچك، كم كم راه انسان را مي‏ بندد. همانطور که آبهای دارای املاح معدنی و رسوبی، کم کم مسیر خود را مسدود می کند و سنگهای رسوبی ایجاد می کند. افكار و انديشه‏ ها نیز چنين است. اگر زلال باشد از عمق جان مي‏ جوشد و در دلهاي ديگران جاري مي‏ شود. امّا افكار باطل كم كم دل را سخت می کند.

از امام صادق(ع) نقل شده كه، اگر كسي در روز گرمي روزه بگيرد و تشنه شود، خداوند هزار فرشته را موكّل مي كند تا چهره او را مسح كنند و تا هنگام افطار به او بشارت دهند و هنگام افطار خدا مي فرمايد: «عجب معطري و چه بوي خوبي داري! فرشتگانِ من شاهد باشيد كه من او را آمرزيدم». باطنِ روزه، انسان را به آنجا مي رساند كه مخاطب خدا قرار مي گيرد، اگر تاكنون مي ‏گفت «يا الله» از آن به بعد، خداوند مي فرمايد: «يا عبدى».

درباره وجه تسمیه ماه رمضان به «شهر الله» می توان گفت: چون در اين ماه «صوم الله» مطرح است و روزه مال خداست و اين ماه، ماه روزه است، ماه رمضان را «شهر الله» مي ‏نامند. در روايتی فرموده ‏اند: «نگوييد رمضان آمد، رمضان رفت، بگوييد: ماه رمضان آمد و ماه رمضان رفت؛ زيرا رمضان اسمی از اسماي مبارك خداي سبحان است». اگر انسان در شهر الله، به لقاء الله نرسد، به باطن روزه نرسيده؛ بلكه روزه‏ ای در سطح طبيعت گرفته است، پاداشی هم كه به او مي رسد در همان سطح خواهد بود.

اين كه در بعضي از روايات آمده است كه: «روزه بگيريد تا گرسنه شويد و درد گرسنگان را بچشيد»، به آن خاطر است كه در قيامت عدّه ‏اي واقعاً گرسنه هستند و هر چه غذا مي‏ خورند سير نمي شوند و علتش اين است كه آنها در دنيا هرگز سير نمي شدند؛ چون حسّ آز و طمع تمام شدني نيست؛ لذا توصيه شده كه بيشتر به فكر گرسنگي و تشنگي قيامت باشيد تا به فكر گرسنگي و تشنگي ديگران.

امام سجاد(ع) ماه مبارك رمضان را عيد اولياء الله مي‏ داند. در صحيفه سجّاديه دعايي درباره وداع ماه مبارك رمضان وجود دارد كه در یک فراز از اين دعا حضرت مي فرمايد: «خدايا نعمتهاي فراواني به ما دادي. يكي از برجسته ‏ترين نعمتها، ماه رمضان و يكي از بهترين فضيلتها، روزه اين ماه است كه نصيب ما كردي و هيچ زماني، به عظمت زمان ماه مبارك رمضان نيست. گذشته از آنكه شب قدر را در آن قرار دادي، اين ماه را ظرف نزول قرآن كريم قرار دادي كه چنين فيضي در اين ماه نازل شده است».

در آیات 183 تا 185 سوره بقره، خداوند به بیان یکى از مهم ترین عبادات که روزه است، پرداخته و با لحنی تاکید آمیز می فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده است آن گونه که بر امت هاى قبل از شما، نوشته شده بود». خداوند در این آیه پس از بیان وجوب روزه، فلسفه آن را پرورش روح پرهیزکاری می داند. از این رو امام صادق(ع) در حدیثی می فرماید: «لذت خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِیْنَ آمَنُوا» آن چنان است که سختى این عبادت را از بین برده است». سپس در آیه بعد به بیان زمان روزه و احکام آن می پردازد.

روزه در سه بخش از زندگى انسان تأثیر گذار است: الف) اثرات تربیتى: روزه روح انسان را تلطیف و اراده انسان را قوى و غرائز او را تعدیل مى کند. ب) اثر اجتماعى روزه: روزه یک درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است زیرا افراد متمکن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درک می کنند. ج) اثر بهداشتى و درمانى روزه: در طب امروز و همچنین طب قدیم، اثر معجزه آساى امساک در درمان انواع بیمارى ها به ثبت رسیده و قابل انکار نیست از این رو پیامبر می فرماید: «صُومُوا تَصِحُّوا».