امام علی(ع) در نامه 46 نهج البلاغه به مالک اشتر درباره برخورد با مردم سفارش مي كند كه: «شدت عمل را با نرمش در آميز. مادام كه مدارا كردن بهتر است مدارا كن؛ اما در آنجا كه جز شدت عمل تو را بى نياز نمى كند تصميم به شدّت بگير. پر و بالت را براى مردم بگستران و با چهره گشاده با آنان روبه رو شو و در برابرشان نرم خو باش و مساوات را در ميان آنها حتى در مشاهده و نگاه كردن با گوشه چشم و اشاره كردن و تحيّت و تعارفات رعايت كن تا زورمندان در نقض عدالت به نفع خودشان طمع نورزند و ضعيفان از عدالت تو مأيوس نشوند».

«تعصّب» به معناى پاى بندى و وابستگى شديد به چيزى است كه به دو شكل ظهور مى كند؛ در شكل منفى كه همان وابستگى هاى شديد و دور از منطق و بى قيد و شرط به مسائل كم ارزش و گاه بى ارزش و موهوم است كه سرچشمه بسيارى از نزاع هاى خونين و كشمكش هاى پر دردسر است. در شكل مثبت؛ يعنى ايستادگى و پايمردى بر امورى كه ارزش هاى والاى انسانى و اخلاقى و اجتماعى را تشكيل مى دهد و اين نوع تعصّب نه تنها عيب نيست؛ بلكه يكى از نقاط قوّت و مثبت است؛ مانند كسى كه براى حفظ دين و ايمان و يا حفظ كشور و ناموس و آبرويش پافشارى به خرج مى دهد.

ایشان در رساله «سير و سلوك» 25 دستور برای سلوک الی الله داده است: 1- ترك آداب و عادات و رسوم؛ 2- عزم قاطع بر پيمودن راه؛ 3- رفق و مدارا؛ 4- وفا؛ 5- ثبات و دوام؛ 6- مراقبت؛ 7- محاسبه؛ 8- مؤاخذه؛ 9- مسارعت؛ 10- ارادت؛ 11- ادب؛ 12- نيّت؛ 13- صَمْت؛ 14- جوع و كم خوردن؛ 15- خلوت؛ 16- سَهَر و شب بيدارى؛ 17- دوام طهارت؛ 18- تضرّع به درگاه خداوند؛ 19- پرهيز از خواسته هاى نفس؛ 20- رازدارى و كتمان سرّ؛ 21- داشتن مربّى؛ 22- ورد؛ 23- نفى خواطرات؛ 24- فكر؛ 25- ذكر.

اگرچه اسلام «رفق» و «مدارا» با مردم را مطلوب دانسته و به آن سفارش می کند، اما «مداهنه» را امری مذموم و ناپسند می داند. «مداهنه» به معنی آن است که انسان، منکر و ناپسندی را از کسی مشاهده کند، اما به خاطر رعایت او، یا به علت بی مبالاتی و سستی در دین، امر به معروف و نهی از منکر را ترک کرده و متعرّض او نشود.

خدایی که همه موجودات و از جمله انسان ها را خلق کرده است بالاترين مرتبه محبّت و مهرورزى را نسبت به آنها دارد و همين لطف و مهربانى به انسان بلكه همه موجودات، عامل خلقت آنان و گستردن نظام هستى شده است. در آیات و احادیث زیادی، شدت محبت خداوند به مخلوقاتش از محبت مادر نسبت به فرزندش بیشتر دانسته شده است. برخی از افکار منفی، از جمله فریب های شیطان برای افسرده کردن و ناامید ساختن انسان نسبت به خداوند متعال است تا احساس کند خدا او را فراموش کرده و تنها گذاشته است!