آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خدایی که همه موجودات و از جمله انسان ها را خلق کرده است بالاترين مرتبه محبّت و مهرورزى را نسبت به آنها دارد و همين لطف و مهربانى به انسان بلكه همه موجودات، عامل خلقت آنان و گستردن نظام هستى شده است. در آیات و احادیث زیادی، شدت محبت خداوند به مخلوقاتش از محبت مادر نسبت به فرزندش بیشتر دانسته شده است. برخی از افکار منفی، از جمله فریب های شیطان برای افسرده کردن و ناامید ساختن انسان نسبت به خداوند متعال است تا احساس کند خدا او را فراموش کرده و تنها گذاشته است!

طبق آیات قرآن و روایات اسلامی، خداوند بالاترين مرتبه محبّت و مهرورزى را نسبت به بندگانش دارد. اوّلين صفتى كه هر روز در دفعات مختلفی آن را تكرار می كنیم و در ابتداى هر كلام و هر كارى آن را بر زبان می آوریم، صفت مهربانى و مهرورزى او نسبت به عالمیان است. در جمله «بسم اللّه الرحمن الرحيم» با ذکر دو صفت رحمان و رحيم یادآور می شویم که او مهربانترين مهربانان است که لطفش سراسر نظام هستى را فرا گرفته است. او خود در آیه 156 سوره اعراف می فرماید: (رحمتم همه چيز را فراگرفته است)؛ «وَ رَحْمَتى وَسِعَتْ كُلَّ شَىء».

مهرورزی پروردگار حتی نسبت به خطاکاران
مهربانی و دلسوزی خداوند چنان است که حتی از بنده گنهکار و خطاکار خود نیز غافل نمی شود و او را از یاد نمی برد. در حدیثی قدسی می خوانیم: «لَو يَعلَمُ المُدبِرونَ عَنّي كَيفَ انتِظاري لَهُم ورِفقي بِهِم وشَوقي إلى تَركِ مَعاصيهِم لَماتوا شَوقاً إلَيَّ وتَقَطَّعَت أوصالُهُم مِن مَحَبَّتي»(1)؛ (اگر کسانی که از من روی گردانیده اند بدانند چگونه منتظرشان هستم و چقدر لطف من شامل حال شان است و چقدر مشتاق به ترک گناه آنانم، حتماً از شوق می مردند و از محبت من متلاشی می شدند). این حدیث به خوبی نشان می‌ دهد که خدا چقدر نسبت به بندگان حتی گناهکار خود رئوف است و چقدر به آنها علاقه دارد و با اینکه انسان گنهکار، خدا را نافرمانی کرده و از او دور شده، امّا خداوند مشتاقانه منتظر بازگشت اوست.
آیا تا به حال در محبت یک مادر به فرزند دقّت نموده اید؟ مادری که آغوش پر مهرش همیشه به روی فرزند گشوده است و از هیچ کمکی نسبت به او دریغ ندارد. شدّت محبت خداوند به مخلوقاتش از محبت مادر نیز بیشتر است. در زمان رسول خدا(صلى الله عليه و آله) عدّه اى اسير نزد پيامبر آوردند. ناگهان زنى از اسيران، كه چشمش به كودكى اسير افتاده بود، دويد و او را در آغوش گرفت و شيرش داد. پيامبر(صلى الله عليه و آله) به اصحاب فرمود: آيا به نظر شما اين زن هيچ گاه حاضر مى شود كودك خود را در آتش افكند؟ عرض كردند: خير؛ تا قدرت داشته باشد اين كار را نمى كند. پيامبر فرمود: خداوند نسبت به بندگان خود مهربان تر از اين مادر نسبت به فرزند خود است.(2)
خدایي كه همه پدیده های هستی را جهت رشد و کمال انسان آفریده و تنظیم کرده و متناسب با جایگاه و وظایف هر کس، غرائز و کشش های لازم را درون او تعبیه نموده و برای مثال مادران را به گونه ای پر مهر و عاطفه آفریده که می توانند از آسایش و خواب و استراحت خود صرف نظر کنند و به تربیت و مراقبت از فرزندان شان همت بگمارند. بی گمان چنین خدایی به همه بندگان خود با نگاه رحمت و عطوفت و شفقتی بی مثال می نگرد چرا که او به عنوان کمال مطلق واجد همه فضائل و نیکی های مخلوقات خود در والاترین و بی حد و حصرترین مراتب آنهاست. یعنی اگر مهر مادری را وصفی نیکو در نهاد مادران می یابیم باید بدانیم که کمال این مهر و شفقت در وجود پروردگار یافت می شود.
با این حساب آیا می توان چنین تصور کرد که خدا بندگانش را فراموش کند و آنها را تنها بگذارد؟! باید مراقب بود! شیطان اینگونه القا می‌کند که احساس کنیم خدا ما را فراموش کرده و تنها گذاشته است تا ما را از خدا و رحمتش ناامید و دور سازد و در نتیجه خدا و یاد او را فراموش کنیم. این در حالی است که ما باید با تذکر و یادآوری مدام این حقیقت را از یاد نبریم که او دوست مان دارد.

اطاعت الهی، شرط استمرار محبّت الهی
انسان از طریق اطاعت خداوند و انجام واجبات الهی می تواند به او نزدیک شود و خود را محبوب او سازد. خداوند خود می فرماید: «مَا تَحَبَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِشَيْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْه»(3)؛ (بنده من با چيزى محبوب تر از آنچه بر او واجب نموده ام، محبت مرا بخود جلب نمى كند) و در روایتی امام علی(عليه السلام) می فرماید: (اى اصبغ! اگر گام هاى تو استوار باشد و ولايت پذيرى تو كامل و دستت گشاده، بدان كه خداوند به تو، از خودت مهربانتر است)؛ «يا أَصبَغُ! لئن ثَبَتَتْ قَدَمُكَ و تَمَّتْ وَلايَتُكَ و انبَسَطَتْ يَدُكَ فاللّه ُ أَرحَمُ بِكَ مِن نفسِكَ».(4)
واضح است که برای تداوم بخشیدن این محبوبیت باید خدا را زیاد یاد کنیم. زیرا او خود در آیه 152 سوره بقره فرموده: (پس به ياد من باشيد، تا به ياد شما باشم! و شكر مرا گوييد و [در برابر نعماتم] كفران نكنيد)؛ «فَاذْكُرُوني‏ أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لي‏ وَ لا تَكْفُرُون». همچنین در آیه 31 سوره آل عمران و از قول پیامبر می خوانیم: (اگر خدا را دوست دارید از من اطاعت کنید تا خدا شما را دوست بدارد)؛ «قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونىِ يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ».
باید مراقب باشیم مانند کسانی نشویم که خدا را فراموش کرده اند و خداوند نیز آنها را به حال خودشان رها کرده و غرق در گناه شده اند. چرا که به تعبیر قرآن در آیه 19 سوره حشر، فراموشی خدا سبب می شود که انسان خویشتن خویش را نیز از یاد ببرد: «وَ لا تَكُونُوا كَالَّذينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُون»؛ (و همچون كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خدا نيز آنها را به «خود فراموشى» گرفتار كرد، آنها فاسقان اند). خودفراموشی بدین معنا که آدمی ارزشها و استعدادها و لياقتهاى ذاتى خود را كه خدا در او نهفته و از بقيه مخلوقات ممتازش ساخته، به دست فراموشى مى سپرد و اين مساوى با فراموش كردن انسانيت خويش است و چنين انسانى تا سرحد يك حيوان درنده سقوط مى كند و همتش چيزى جز خواب و خور و شهوت نخواهد بود.(5)
برای همین است که باید گناه و مجالسی را که زمینه فراموشی انسان از سوی خداوند سبحان فراهم می سازد، ترک کرد همچنان که در آیه 140 سوره نساء نیز آمده که: «اِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا في‏ حَديثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ»؛ (هر گاه بشنويد افرادى آيات خدا را انكار و استهزا مى‏ كنند، با آنها ننشينيد تا به سخن ديگرى بپردازند! و گر نه، شما هم مثل آنان خواهيد بود). باید از روز نخست، در محافل و مجالسی که حرمت و حرم مقدسات و قداست مفاهیم و ضروریات دین در آن شکسته می شود، شرکت نکرد و یا به محض آگاهی از چنین چیزی، مجلس را ترک کرد تا خداوند ما را در زمره ی جمعیت ستمگر و فراموش شده قرار ندهد و اگر به گناهی آلوده شدیم به جای ناامیدی از رحمت الهی، با توبه زمینه جلب رحمت خداوند را ایجاد کنیم و بدانیم تنها گناهی که گناهی بزرگتر از آن نیست ناامیدی از رحمت و بخشایش پروردگار مهربان است.در جمع بندی همه این مطالب باید گفت که خداوند هیچ وقت انسان را فراموش نمی کند و از یاد او غافل نمی گردد.
به هر حال خدايى كه انسان را در ظلمتكده رَحم فراموش نكرد، خدايى كه هنگام طفوليّت كه توانايى بر تغذيه از موادّ غذايى اين جهان نداشت روزى اش را قبل از تولّد به پستان مادر مهربان حواله كرد، خدايى كه هنگام پايان دوران شيرخوارگى در آن حال كه ناتوان بود روزى اش را به دست پدرى پر مهر داد كه صبح تا شام تلاش کند و خوشحال باشد كه براى تهيّه غذاى فرزندانش زحمت مى‏كشد؛ اين خدا چگونه ممكن است انسان را فراموش کند(6) و او را برای تأمین نیازهای مادی و معنوی و برای رفع مشکلاتش، تنها گذارد؟