از نظر امام سجّاد(ع) كسي سعادتمند و خوشبخت واقعي است كه واعظ دروني و نفساني داشته باشد و اعمالش را محاسبه كند و ترسش نسبت به آينده مانند لباس رويين و اندوهش نسبت به گذشته مانند لباس زيرين باشد. حضرت(ع) در اين حديث، سعادت انسان را در چهار اصل خلاصه فرموده كه اگر هر قومى به اين اصول چهارگانه پايبند باشد، به يقين خوشبخت مى‌گردد.

وظيفه قوه «عاقله» در بدن مانند قوه «مقننه» است؛ يعنى هر لايحه كه مربوط به برنامه زندگى است از طرف عشق و یا دیگر غرايز به پيشگاه عقل تقديم مى شود تا آنچه كه حافظ منافع بدن است تصويب گردد؛ و عشق، بازوى اجرایى عقل است. همانطور كه محال است قوه مجريه جاى قوه مقننه را بگيرد غرايز هم نمى توانند جايگزين قوه عاقله شده و بر كشور جان حكومت كنند. به تعبير ديگر عقل حافظ حدود غرايز و حفظ تعادل آن است.

مسأله «جبر و اختیار» از قدیمى ترین مسائلى است که در میان دانشمندان مطرح بوده؛ گروهى طرفدار آزادى اراده انسان، و گروهى طرفدار جبر بوده اند، ولى جالب این که: هر دو گروه در عمل، اصل اختیار و آزادى اراده را به رسمیت شناخته و پذیرفته اند و این وجدان عمومى و فطرت همگانى یکى از روشنترین دلائل اختیار است. قرآن مجید نیز کراراً روى مسأله اختیار انسان ها تکیه کرده است، از جمله در آیات 3 و 29 سوره دهر و 29 سوره کهف.

خداوند در سوره هود، مردم را به شقى و سعید تقسیم کرده است. برخی مفسران از آن برداشت جبر کرده اند، درحالیکه طبق آیات در آن روز گروهى در پرتو اعمالشان سعادتمند و گروهى به خاطر اعمالشان شقاوتمندند و خدا مى داند چه کسانى به اراده و به خواست خود در طریق سعادت گام مى نهند و چه گروهى با اراده خود در مسیر شقاوت گام مى نهند. بر طبق عقیده جبریون، تعلیم و تربیت لغو خواهد بود و آمدن پیامبران و نزول کتب آسمانى، تشویق و توبیخ، مؤاخذه و پاداش، همگى ظالمانه محسوب مى گردند.

آيات قرآن - مانند آیه 106 سوره هود - به وضوح اثبات مى كند سعادت و شقاوت اكتسابى است. اگر ما محكوم به سعادت و شقاوت ذاتى باشيم، و بدون اراده به بدى ها و نيكى ها كشانده شويم، تعليم و تربيت، آمدن پيامبران و نزول كتب آسمانى و ... همگى بى فايده، يا ظالمانه محسوب مى گردد. حتی جبریون هم در عمل، هرگز چنين عقيده اى ندارند. دلیل دیگر بر اختیار، روایاتی است که به اسباب سعادت و شقاوت اشاره دارند و انسان را به بهره گیری از اسباب سعادت توصیه کرده و از اسباب شقاوت بر حذر می دارند.

کمیت برای اشعارش در فضائل اهل بيت(ع) هم مشمول هدايای ائمه و هم مشمول دعای خير آنها شد. امام سجّاد(ع) براى او دعا کرده و فرموده: «خدایا او را سعادتمند زنده بدار و شهید بمیران و هم در این دنیا به او پاداش ده، و هم ثواب بزرگ را در آخرت به او عطا کن». امام باقر(ع) در حقش فرموده: «پیوسته با روح القدس تأیید شوى». با عنایت به همین دعاها بنی اسد مى گفتند: کسى از ما نیست مگر اینکه در او برکت وراثت کمیت وجود دارد.