برخی از آیات و احادیث نشان از حیات و هوشیاری ارواح مؤمنان و کافران محض دارند ولی روایات دیگری مربوط به سؤال قبر وجود دارد که مردگانی که خارج از دایره «ایمان محض» یا «کفر محض» هستند، تا روز قیامت در حالتی شبیه به «خواب» روزگار می گذرانند؛ از اخبار متعددى كه در زمينه سؤال قبر وارد شده استفاده مى شود كه در قبر از دو گروه سؤال مى شود. گروهى كه ايمانى خالص دارند و گروهى كه صاحب كفر خالصند اما افراد مستضعفى كه در ميان اين دو قرار گرفته اند، حداقل در این مرحله مورد سؤال قرار نمی گیرند.
امّا مقصود از افراد «مستضعف» افرادی هستند که در مرز بین کفر و ایمان هستند. افرادی که در اثر دور ماندن از فضای ایمان و اسلام یا مرز اصلی برای تشخیص مذهب حق، شناخت لازم جهت هدایت شدن را کسب نکرده و به همان عقیده گذشته خود باقی مانده اند. این افراد گر چه مؤمن به دین اسلام یا مذهب راستین نبوده اند اما به جهت عدم اتمام حجت بر آن ها تا زمان تمام شدن حجت خداوند بر آن ها مورد مؤاخذه قرار نمی گیرند و سؤال قبر ندارند.
منظور از «مؤمن خالص» در روایات سؤال قبر، کسی است که به دین اسلام ایمان داشته و اگر چه در «عمل» مؤمنی متوسط الحال بوده ولی اصل ایمان او خالص و پذیرفته شده می باشد و بنابراین مشمول کسانی که «در قبر کسی متعرض سؤال از آنها نمی شود» نمی گردند.
حتی درباره افراد مستضعف هم می گوییم که به هیچ وجه مفهوم احادیث سؤال قبر این نیست که آنها برزخ ندارند بلکه فقط موضوع «سؤال قبر» از آنها منتفی شده است و شاید به روز قیامت موکول شده باشد. اتفاقا از روایات فشار قبر استفاده مى شود که رنج در قبر عمومیت دارد و همه به آن گرفتار مى شوند. رنج وقتی معنی پیدا می کند که ما شعور را برای مرده پذیرفته باسیم.

طبيعت زندگى دنيا اين است كه با موانع و مشكلات همراه مى باشد. در واقع انسان بدون صبر، هم در جهات مثبت به جايى نمى رسد و هم در برابر عوامل منفى قادر به ايستادگى نيست. لذا، كليد اصلى پيروزى ها، صبر است و از آنجا كه دين مجموعه اى از بايدها و نبايدهاست، اطاعت و ترك معاصى، بدون صبر و استقامت، بقا و دوامى ندارد. در روایات اسلامی نیز آمده كه «صبر و ظفر، قرين هم شمرده شده اند و به واسطه صبر، ظفر مى آيد».

قصاص مرد در برابر قتل زن تنها با پرداخت نصف ديه به افراد تحت تکفل او قابل اجراست، پرداخت مبلغ مزبور، به خاطر این نیست که زن از مرتبه انسانیت دورتر است و یا خون او کمرنگ تر از خون مرد است، بلکه پرداخت نصف دیه که به افراد تحت تکفل او پرداخت می شود و نفعی برای قاتل معدوم ندارد، بلکه تنها به خاطر جبران خسارتی است که از قصاص مرد، متوجه بازماندگان و فرزندان بى گناه او وارد مى شود.

آيات فوق درباره شهداى احد نازل شده، اما محتواى آيات تعميم داشته همه شهدا را شامل مى شود. پيامبر(ص) مي فرمايد: شهداي احد با ابراز رضايت بسیار از نعمتهای بهشتی و آرزوي برگشت به دنیا برای شهادت مجدد، از خداوند تقاضا کردند به پیامبر(ص) سلام ما را برسان و به بازماندگان ما، حال ما را بگو و از وضع ما به آنها بشارت ده که هيچ گونه نگران نباشند.

روايات زيادى در منابع اسلامى داريم كه نشان مى دهد اعمال خيرى كه انسان براى درگذشتگان انجام مي دهد به صورت هدايائى به آنها مى رسد، اين مطلب هم دلالت بر وجود عالم برزخ دارد و هم دليل بر ارتباط اموات با اين جهان است. در روايات متعددى آمده كه اگر انسان در ميان مردم، سنّت حسنه اى يا سنّت سيّئه اى بگذارد، آثارش به او مى رسد؛ همچنين مردگان از بركات صدقات جاريه (يعني كارهاى نيكى كه اثر مستمر دارد) نيز بهره مند مي شوند.