آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبيعت زندگى دنيا اين است كه با موانع و مشكلات همراه مى باشد. در واقع انسان بدون صبر، هم در جهات مثبت به جايى نمى رسد و هم در برابر عوامل منفى قادر به ايستادگى نيست. لذا، كليد اصلى پيروزى ها، صبر است و از آنجا كه دين مجموعه اى از بايدها و نبايدهاست، اطاعت و ترك معاصى، بدون صبر و استقامت، بقا و دوامى ندارد. در روایات اسلامی نیز آمده كه «صبر و ظفر، قرين هم شمرده شده اند و به واسطه صبر، ظفر مى آيد».

طبيعت زندگى دنيا اين است كه با موانع و مشكلات و آفات همراه مى باشد. در مسير انجام «بايدها» و «نبايدها» اغلب مشكلاتى است كه اگر انسان از آنها نگذرد، به مقصد نمى رسد. در ضمن، هميشه آفات و مصائبى در كمين نعمت هاست كه باعث از دست دادن آنها مى شود، مصايبى در اموال و انفس و عزيزان و دوستان و مواهب ديگر. انسان بدون صبر و استقامت، هم در جهات مثبت به جايى نمى رسد و هم در برابر عوامل منفى قادر به ايستادگى نيست. به همين دليل، كليد اصلى پيروزى ها، صبر و شكيبايى است و از آنجا كه دين مجموعه اى از بايدها و نبايدهاست، اطاعت ها و ترك معاصى، بدون صبر و استقامت، بقا و دوامى ندارد؛ زيرا طبق بيان گذشته، صبر در برابر ايمان، همانند سر نسبت به بدن است. از اين رو، در بعضى از احاديث اسلامى از جمله در حديثى از امام علي(عليه السلام) نقل شده كه: «صبر و ظفر، قرين هم شمرده شده اند كه به واسطه صبر، ظفر مى آيد». «اَلصَّبْرُ الظَّفَرُ»(1)؛ (صبر مساوى با پيروزى است!).
در آيات قرآن نيز شرط مهم پيروزى مجاهدان راه خدا صبر و شكيبايى شمرده است: «... اِنْ يَكُن مِنْكُم عِشرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِأَتَيْنِ وَ اِنْ يَكُنْ مِنْكُم مِأَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا»(2)؛ (... هرگاه بيست نفر صبور و با استقامت از شما باشد، بر دويست نفر غلبه مى كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از كافران پيروز مى گردند). چه نيرويى است كه يك نفر را توانايى مقابله با ده نفر و صد نفر را توانايى مقابله با يك هزار نفر را مى دهد؟ اين نيرو همان صبر و استقامت است كه در آيه به آن تصريح شده است. افراد سست اراده و كم حوصله و كم استقامت، بسيار زود از ميدان حوادث مى گريزند، يا در برابر حجم مشكلات زانو مى زنند. نه دنيا را بدون صبر و استقامت به انسان مى دهند و نه آخرت را؛ به همين دليل، اقوام و ملت هايى در جهان پيشرفت دارند كه استقامت بيشترى داشته باشند. در حالات علماى بزرگ ـ اعم از شخصيت هاى والاى مذهبى كه درهاى علوم را گشودند يا دانشمندان علوم ديگر كه به اختراعات و اكتشافات بزرگى نايل شدند ـ چيزى كه بيش از هر چيز ديگر مى درخشد، صبر و استقامت آنها است. گاهى يك دانشمند، براى كشف يك قانون علمى، ناچار است چند سال در انزوا در كتابخانه يا آزمايشگاه خود بماند تا موفّق به كشف آن شود. حديثى از امام علي(عليه السلام) نقل شده است: «مَنْ رَكِبَ مَراكِبَ الصَّبْرِ اُهْتُدِىَ اِلَى مَيْدَانِ النَّصْرِ»(3)؛ (كسى كه بر مركب صبر و شكيبايى سوار شود، به ميدان پيروزى پاى مى نهد). باز از همان امام بزرگوار آمده است كه «مِفْتاحُ الظَّفَرِ لُزُومِ الصَّبْرِ»(4)؛ (كليد پيروزى، داشتن صبر و شكيبايى است).
از سوى ديگر، افراد كم صبر و استقامت، بسيار زود آلوده انواع گناه مى شوند، زيرا گناهان، جاذبه هاى نيرومندى براى نفس سركش انسانى دارد و اگر مقاومت شديدى در انسان نباشد، ايستادگى در برابر آن جاذبه ها ممكن نيست. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است: «كَمْ مِنْ صَبْرِ سَاعَةٍ قَدْ اَوْرَثَتْ فَرَحَاً طَويلاً وَ كَم مِنْ لَذَّةٍ سَاعَةً قَد اَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِيلاً»(5)؛ (بسيار اتفاق افتاده كه يك ساعت صبر و شكيبايى، سبب شادى طولانى شده است و چه بسيار لذّت كوتاهى در يك ساعت، غم و اندوه طولانى به بار آورده است). ممكن است در طول زندگى، انسان گرفتار خسارت ها و زيان هاى مادى، اجتماعى و يا معنوى شود؛ مثلاً در مورد مرگ نزديكان بايد گفت: چنان نيست كه دوستان و خويشاوندان همه با هم متولد شوند و همه با هم بميرند، بعضى زودتر و بعضى ديرتر، چشم از جهان مى پوشند، آنها كه زودتر مى روند، بازماندگان را به داغ و فراق خود مبتلا مى سازند. اگر انسان، صبور نباشد، به زودى سلامتش را از دست مى دهد، از همه چيز زندگى مأيوس گشته و دست او از كار مى ماند. آرى! اين صبر است كه با وجود تمام اين حوادث ناگوار، به روح و قلب انسان توانايى ادامه حيات را مى دهد. در روايات سابق، بيان داشتيم كه امام صادق(عليه السلام) ثواب شكيبايى شيعيان در برابر مصيبت ها و گرفتارى ها را برابر با پاداش هزار شهيد دانستند كه اين امر نشانگر همين معنى است.
خلاصه اين كه: درباره اهمّيّت «صبر» و نقش آن در پيشبرد دين و دنيا، هر چه بيان شود كم است. به همين دليل، تعبيرات بسيار بالايى را كه در روايات اسلامى درباره پاداش صابران آمده است، نبايد مبالغه پنداشت و در يك بيان كلى مى توان به اين روايت از امام باقر(عليه السلام) تمسك بجوييم: «اِنَّهُ مَنْ صَبَرَ نَالَ بِصَبْرِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ الْقائِمِ، وَ دَرَجَةِ الشَّهيدِ الَّذِى ضَرَبَ بِسَيفِهِ قُدّامَ مُحمَّد(صلى الله عليه و آله)»(6)؛ (هر كس صبر و شكيبايى كند، به خاطر آن به مقام روزه داران شب زنده دار مى رسد و درجه شهيدى را كه در پيشاپيش پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) با شمشير به دفاع پرداخته و شربت شهادت نوشيده است، را به دست مى آورد). به گفته شاعر:
كليد صبر كسى را كه باشد اندر دست *** هر آينه در گنج مراد بگشايد
به شام تيره محنت، بساز و صبر نما *** كه عاقبت، سحر از پرده، روى بنمايد.(7)