آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در سفارش امام علي(ع) به ابن عباس حاكم بصره در مورد رعايت حال قبيله «بني تميم» آمده: «آنها [قبیله بنی تمیم] با ما پيوند خويشاوندى نزديك و قرابت خاص دارند كه ما نزد خداوند به وسيله صله رحم نسبت به آنها مأجور خواهيم بود و با قطع آن مؤاخذه خواهيم شد». به اعتقاد مفسّرانِ «نهج البلاغه»، دليل خويشاوندى بنى تميم و بنى هاشم به واسطه جد اعلاي شان - «الياس بن مضَر» - بوده است: هاشم با سيزده واسطه به الياس مى رسيد و بنى تميم نيز با واسطه هاى زيادى به او مى رسيدند؛ ولى از آنجا كه مسئله خويشاوندى در اسلام بسيار اهمّيّت دارد امام(ع) حتى با اين مقدار واسطه باز هم آنها را خويشاوندِ نزديك شمرده است.

مرحوم ابن ميثم در مقدمه شرح نامه 18 «نهج البلاغه» مى نويسد كه ابن عباس بعد از آنكه از طرف امير مؤمنان علي(عليه السلام) والى بصره شد نسبت به «بنى تميم» راه خشونت را در پيش گرفت؛ زيرا عداوت آنها را در روز جمل نسبت به امام(عليه السلام) و لشكر امام(عليه السلام) به خاطر داشت. آنها در آن روز از پيروان طلحه و زبير و عايشه بودند و ابن عباس به آنها حمله كرد و آنان را راند و آنها را «پيروان شتر» و «ياران عسكر» (نام شتر عايشه عسكر بود) و حزب شيطان ناميد. اين كار بر گروهى از شيعيان امام(عليه السلام) از بنى تميم سخت آمد كه از جمله آنها «جارية بن قدامه» بود. او نامه اى خدمت امام(عليه السلام) نوشت و از ابن عباس شكايت كرد و همين امر سبب شد كه امام(عليه السلام) نامه مورد بحث را براى ابن عباس بنويسد. در بخشی از این نامه، امام(عليه السلام) مى فرمايد: (آنها [قبیله بنی تمیم] با ما پيوند خويشاوندى نزديك و قرابت خاص دارند كه ما نزد خداوند به وسيله صله رحم نسبت به آنها مأجور خواهيم بود و با قطع آن مؤاخذه خواهيم شد)، «وَ إِنَّ لَهُمْ بِنَا رَحِماً مَاسَّةً، وَ قَرَابَةً خَاصَّةً، نَحْنُ مَأْجُورُونَ عَلَى صِلَتِهَا، وَ مَأْزُورُونَ عَلَى قَطِيعَتِهَا».
مفسّرانِ «نهج البلاغه» دليل خويشاوندى را در اين مى دانند كه بنى تميم و بنى هاشم به واسطه جد اعلاى آنها - كه «الياس بن مضَر» بود - به هم مي رسيدند: مطابق اين بيان هاشم با سيزده واسطه به الياس مى رسيد و بنى تميم نيز با واسطه هاى زيادى به او مى رسيدند؛ ولى از آنجا كه مسئله خويشاوندى در اسلام بسيار اهمّيّت دارد امام(عليه السلام) حتى با اين مقدار واسطه باز هم آنها را خويشاوندِ نزديك شمرده است. علاوه بر اين، بعضى گفته اند كه در ميان هاشم و تميم از طريق دامادى و ازدواج دو فاميل با يكديگر رابطه اى برقرار بود. بعضى نيز گفته اند كه يكى از همسران علي(عليه السلام) به نام «ليلا بنت مسعود حنظليه» از بنى تميم بود؛ ولى با توجّه به اينكه ارتباط سببى به عنوان رحم شناخته نمى شود؛ بلكه بايد رابطه نسبى باشد، اين دو تفسير بعيد به نظر مى رسد.
ابن ابى الحديد و بعضى ديگر فضايل ديگرى براى طائفه بنى تميم نيز برشمرده اند كه از مجموع آنها استفاده مى شود كه اين طايفه به راستى طايفه اى ممتاز بوده اند.
در ضمن از كلام امام(عليه السلام) اين نكته استفاده مى شود كه مسئله صله رحم در اسلام بسيار گسترده است كه حتى با فاصله زياد در اجداد باز هم مشمول اين حكم اسلامى است كه امام(عليه السلام) مى فرمايد: «اگر آن را مراعات نكنى در پيشگاه خدا مسئول هستى و مراعات آن مايه خير و بركت است».(1)