آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره رعايت «حقوق اجتماعى انسانها» از سوي «متّقین» می فرماید: «مردم را با نام هاى زشت نمى خوانند و به همسايگان زيان نرسانده و مصيبت زده را شماتت نمى كنند». بر اساس سخن امام(ع) القاب زشت، آتش كينه و عداوت را در دل ها بر انگیخته و شخصيت افراد را در هم مى شكند. هم چنين مصيبت زده، همانند انسان مجروح، نيازمند تسلي است و شماتت مانند نمك پاشيدن بر زخم اوست، از این رو هيچ انسان باوجدانى چنين اجازه ای به خود نمى دهد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 193 «نهج البلاغه» در عباراتى هماهنگ به هفت وصف برجسته از صفات پارسايان اشاره كرده، مى فرمايد: (مردم را با نام هاى زشت نمى خواند و به همسايگان زيان نمى رساند. مصيبت زده را شماتت نمى كند)؛ «وَ لَا يُنَابِزُ(1) بِالْأَلْقَابِ، وَ لَا يُضَارُّ بِالْجَارِ، وَ لَا يَشْمَتُ(2) بِالْمَصَائِبِ».
عبارت «وَ لَا يُنَابِزُ بِالْأَلْقَابِ»؛ اشاره به همان موضوعی است كه قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ لَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ»(3)؛ (و با القاب زشت و ناپسند يكديگر را ياد نكنيد)؛ زيرا ذكر اين گونه القاب، آتش كينه و عداوت را در دل ها بر مى انگيزد و طرف مقابل را به عكس العمل وا مى دارد و فضاى جامعه را مسموم کرده و شخصيت افراد را در هم مى شكند.
آزار نرساندن به همسايگان و شماتت نكردن مصيبت زدگان كه به دنبال مسئله «تنابز به القاب» آمده، اشاره به رعايت حقوق اجتماعى و احترام انسان ها در همه جوانب است. قرآن مجيد و پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) بارها سفارش رعايت حقوق همسايگان را كرده اند تا آنجا كه در سخن ديگرى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «اللهَ اللهَ فِي جِيرانِكُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِيَّةُ نَبِيِّكُمْ مَا زَالَ يُوصِي بِهِمْ حَتّى ظَنَّنَا أَنَّهُمْ سَيُوَرِّثُهُمْ»(4)؛ (خدا را خدا را در مورد همسايگانتان فراموش نكنيد؛ زيرا پيامبرتان پيوسته سفارش آنها را مى كرد تا آنجا كه ما گمان برديم آنها را در زمره وارثان قرار خواهد داد).
از سوى ديگر مى دانيم مصيبت زده، همچون انسان مجروحى است كه نياز مبرم به تسليت دارد و شماتت مانند نمك پاشيدن بر زخم اوست و هيچ انسان باوجدانى چنين اجازه اى را به خود نمى دهد كه بر زخم كسى نمك بپاشد. امام صادق(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «مَنْ شَمِتَ بِمُصِيبَةٍ نُزِلَتْ بِأَخِيهِ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيا حَتّى يُفْتَتَنَ»(5)؛ (كسى كه برادر مسلمانش را در برابر مصيبتى كه به او وارد شده شماتت كند از دنيا بيرون نمى رود؛ مگر اينكه خود به همان مصيبت گرفتار مى شود).(6)