آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن با ذکر نتیجه روشنی برای «توکّل» نمودن بر خدا، همگان را تشویق به این امر می کند و وعده نجات و پيروزى به آنها مى ‏دهد. آنگاه چنين مى ‏فرمايد: «هر كس بر خدا توكّل كند خدا كار او را به سامان مى ‏برد». در واقع خداوند وعده قطعی به همه متوكّلان داده كه مشكلات آنها را حل كند. سپس به ذكر دليل آن پرداخته، مى ‏فرمايد: «زيرا خداوند بر هر چيز تواناست». بديهى است چنين كسى مى‏ تواند به تمام وعده‏ هاى خود جامه عمل بپوشاند و مشكلات را هر قدر سنگين و سخت هم باشد با اراده و فرمان خود بگشايد.

قرآن مجيد در سوره «ابراهیم»(علیه السلام) سخن از تمام پيامبران پيشين به ميان آورده است، از زمان نوح(عليه السلام) تا پيامبرانى كه بعد از او بودند، مى‏ گويد: «وَ مَا لَنَا اَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا آذَيْتُمُونَا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ»(1)؛ ([هنگامى كه پيامبران با مخالفت قوم خود روب‏رو شدند و خود را تنها ديدند گفتند:] چرا ما بر خدا توكّل نكنيم، با اينكه ما را به راه هاى سعادت رهبرى كرده و ما به يقين در برابر آزارهاى شما شكيبايى خواهيم كرد [و با اين تهديدها و آزارها دست از رسالت خويش بر نمى‏ داريم] و توكّل كنندگان بايد فقط بر او توكّل كنند). از اين آيه به خوبى استفاده مى ‏شود كه توكّل بر خدا در برابر انبوه مشكلاتِ طاقت‏ فرسا كار، همه انبيا در طول تاريخ بوده است و در واقع آنها با نيروى‏ توكّل بر انبوه دشمنان سرسخت پيروز مى‏ شدند و از اينجا نقش توكّل در زندگى انسانها به خصوص رهبران و پيشوايان آشكار مى‏ شود. در واقع آنچه به پيامبران قدرت مى ‏بخشيد كه با نداشتن «عِدّه» و «عُدّه» در برابر قدرتمندترين حكومت‏هاى بيدادگر عصر خود بايستند و مرعوب تهديدهاى آنها نشوند همين توكّل بر خدا بود كه «ماسوى اللَّه» را در نظر آنها كوچك و بى ارزش مى‏ ساخت. شايان توجّه است كه در آيه قبل (آيه 11 سوره «ابراهيم») مى‏ خوانيم: «وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ» و در آيه مورد بحث مى‏ خوانيم: «وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ». از انضمام اين دو آيه به يكديگر استفاده مى‏ شود كه مؤمنان واقعى همان متوكّلانند ضمناً از اين آيه استفاده مى ‏شود كه توكّل، زاييده معرفت و هدايت الهى است همان گونه كه صبر و شكيبايى در برابر آزارهاى دشمنان زاييده توكّل است. خداوند در آیه دیگری با ذكر نتيجه روشنى براى توكّل نمودن بر خدا، همگان را تشويق به اين امر مى‏ كند و وعده نجات و پيروزى به آنها مى‏ دهد، مى ‏فرمايد: «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ اِنَّ اللَّهَ بَالِغُ اَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدْراً»(2)؛ (هر كس بر خدا توكّل كند خدا كار او را به سامان مى ‏برد، خداوند فرمان خود را به انجام می ‏رساند و براى هر چيز اندازه ‏اى قرار داده است). در واقع خداوند وعده قطعى به همه متوكّلان داده كه مشكلات آنها را حل كند. سپس به ذكر دليل آن پرداخته، مى ‏فرمايد: «زيرا خداوند بر هر چيز تواناست». بديهى است چنين كسى مى‏ تواند به تمام وعده‏ هاى خود جامه عمل بپوشاند و مشكلات را هر قدر سنگين و سخت باشد با اراده و فرمان خود بگشايد.(3)