آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

انجام هر کاری احتیاج به چندین مقدمه دارد که برخی از این مقدمات در اختیار انسان است و برخی دیگر در اختیار خداوند می باشد و بدون مشيّت الهى هيچ كارى به سامان نمى رسد، و گفتن «إن شاء الله» استمداد جستن از لطف خداوند است. مثلا برای تولد فرزند مقدمات زیادی لازم است که در برخی مقدمات، پدر و مادر نقش دارند، و در برخی دیگر از مقدمات، باید خداوند اراده کند تا فرزند سالم متولد شود. بنابراین «ان شاء الله» گفتن همان توکل کردن بر خدا است.

يكي از سفارشات دين اسلام اين است كه براي انجام دادن هر كاري «ان شاء الله» گفته شود. خداوند در آيات 23 و 24 سوره «کهف» می خوانیم: «وَ لا تَقُولَنَّ لِشَيْ‏ءٍ إِنِّي فاعِلٌ ذلِكَ غَداً * إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسَى‏ أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَداً»؛ (و هرگز در مورد كارى مگو: من فردا آن را انجام مى دهم مگر اين كه خدا بخواهد و هر گاه فراموش كردى، جبران كن و پروردگارت را به خاطر بياور، و بگو: اميدوارم كه پروردگارم مرا به راهى روشن تر از اين هدايت كند).
فلسفه «إن شاء الله» گفتن
اگر سؤال شود كه چرا به هنگام خبر دادن از كارى كه در آينده قرار است انجام شود بايد «ان شاء الله» گفت؟ فلسفه اين سنّت چيست؟
در جواب مي گوئيم: انجام يك كار گاهى نياز به ده ها مقدّمه دارد كه تعداد محدودى از آن در اختيار بشر و بقيّه در اختيار خداوند است و تا او اراده نكند انجام نمى شود. مثلاً براى تولّد فرزند، پدر و مادر نقش دارند؛ امّا مقدّمات فراوان ديگرى در ادوار مختلف جنين در طول 9 ماه عمر وى بايد مرحله به مرحله سپرى شود و دست به دست هم دهد تا بچّه اى سالم متولّد گردد، و هيچ يك از اين مقدّمات در اختيار انسان نيست، و لذا پدر و مادر نمى توانند پس از انعقاد نطفه به طور قطع و يقين بگويند: 9 ماه ديگر بچّه ما سالم متولّد خواهد شد؛ بلكه شايسته است اين جمله را همراه با مشيّت الهى كرده و بگويند: ان شاء الله 9 ماه ديگر متولّد خواهد شد؛ چرا كه بدون مشيّت الهى هيچ كارى به سامان نمى رسد، و گفتن «إن شاء الله» استمداد جستن از لطف خداوند است. به تعبير ديگر، معناى «إن شاء الله» آن است كه: خداوندا آنچه از من ساخته بود انجام دادم، بقيّه را تو به لطف و كرامت عنايت كن.
در ضمن شأن نزول آيه فوق اجمالاً چنين است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) بدون ذكر «إن شاء الله» به كسانى كه پيرامون «اصحاب كهف» و مانند آن سؤال كرده بودند قول توضيح و جواب داد، و به همين جهت، مدّتى وحى الهى به تأخير افتاد، تا به پيامبر(ص) در اين زمينه هشدار داده شود، و سرمشقى براى همه مردم باشد.(1)،(2)