آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«حسنه» در این آيه مفهوم گسترده اى دارد كه همه حسنات را دربر مى گيرد؛ ولى در بعضى از روايات، محّبت اهل بيت پيامبر(ص) به عنوان مهمترين مصداق حسنه معرفى شده است و نشان مى دهد كه اين محّبت از بهترين وسايل امنيّت در يوم المعاد است.

در آيه 89 سوره «نمل» مى خوانيم: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُم منْ فَزَع يَوْمَئِذ آمِنُونَ»؛ (كسانى كه كار نيكى انجام دهند پاداشى بهتر از آن خواهند داشت و آنان از وحشت آن روز در امانند).
باز در اينجا «حسنه»، مفهوم گسترده اى دارد كه همه حسنات را در برمى گيرد و بشارت مى دهد هر كسى حسنه اى انجام دهد، خداوند پاداشى بهتر از آن به او مى دهد. و يكى از آثار مهم آن ايمنى از ترس و وحشت روز محشر است كه بزرگترين وحشتها است.
ولى در بعضى از روايات، محّبت اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) به عنوان يكى از بارزترين و مهم ترين مصداق حسنه در اين آيه معرفى شده است و نشان مى دهد كه اين محّبت از بهترين وسايل امنيّت در يوم المعاد است.
در «شواهد التّنزيل» چندين روايت در ذيل اين آيه به همين مضمون نقل شده كه منظور از «حسنة» در آيه فوق محبّت اهل بيت(عليهم السلام) است.
از جمله از ابوعبدالله جدلى از على(عليه السلام) نقل مى كند كه حضرت به او فرمود: «آيا مى خواهى تفسير آيه «من جاءَ بِالْحَسَنَة فَلَهُ خَيْرُ مِنْها ...» را براى تو بگويم؟ او مى گويد: عرض كردم: آرى، فدايت شوم، امام(عليه السلام) فرمود: «اَلْحَسَنَةُ حُبُّنا اَهْلَ الْبَيْتِ وَ السَّيِئَةُ بُغْضُنا»(1)؛ (حسنه محبّت ما اهل بيت(عليهم السلام) و سيئه كينه و عداوت ما است) سپس آيه را تلاوت فرمود».
همين معنى را در حديث 582 و 587 نقل كرده است با اين تفاوت كه در ذيل حديث سوّم آمده است: «اَلا اُخْبِرُكَ بِالسَّيِئَةِ الّتى مَنْ جاءَ بِها اَكَبَّهُ اللهُ عَلى وَجْهِهِ فى نارِ جَهَنَّمَ، بُغْضُنا اَهْلَ الْبَيْتِ!»(2)؛ (آيا تو را خبر دهم از سيئه اى كه هر كس آن را انجام دهد خداوند او را به رو در آتش جهنّم مى افكند؟ آن، كينه و عداوت اهل بيت(عليهم السلام) است). سپس اميرمؤمنان(عليه السلام) آيه دوّم را تلاوت فرمود: «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فى النّار».
و در حديث ديگرى از ابوامامه باهلى(3) نقل مى كند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «اِنَّ اللهَ خَلَقَ الاَنْبِياءَ مِنْ شَجَر شَتّى وَ خَلَقَنى وَ عَليّاً مِنْ شَجَرَة واحِدة فَاَنَا اَصْلُها وَ عَلَىٌّ(عليه السلام) فَرْعُها وَ فاطِمةُ لِقاحها وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ثِمارَها، وَ اَشياعُنا اَوْراقُها، فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْن مِنْ اَغْصائِها نَجا وَ مَنْ زاغَ هَوى وَلَوْ اَنَّ عابِداً عَبَدَاللهَ اَلْفَ عام، ثُمَّ اَلْفَ عام، ثُمَّ اَلْفَ عام، ثُمَّ لَمْ يُدْرِكْ مَحَبَّتَنا اَكَبَّهُ اللهُ عَلى مِنْخَرَيْهِ فى النّار»(4)؛ (خداوند پيامبران را از درختان [ريشه هاى] متعدّدى آفريد و من و على را شجره واحده، من ريشه آن هستم، على(عليه السلام) شاخه آن، حسن و حسين(عليهم السلام) ميوه هاى آن و شيعيان ما برگ هاى آن هستند، پس هر كس به شاخه اى از شاخه هاى آن درآويزد نجات مى يابد و هر كس منحرف گردد سقوط مى كند و اگر عبادت كننده اى خدا را يك هزار سال و سپس يك هزار سال ديگر، باز هم يك هزار سال ديگر، عبادت كند و محبّت ما را نداشته باشد خداوند او را به صورت در آتش مى افكند!).
علامه قندوزى نيز مضمون حديث اول را از على(عليه السلام) نقل مى كند و حديث به اينجا ختم مى شود كه فرمود: «اَلْحَسَنةُ حُبُّنا وَ السَّيّئَةُ بُغْضُنا»(5)؛ (حسنه محبت ما است و سيئه كينه و عداوت ما).
در همان كتاب از ابن كثير از امام صادق(عليه السلام) نقل مى كند كه فرمود: آيه «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها»؛ (كسى كه حسنه اى انجام دهد ده برابر براى او خواهد بود) درباره همه مسلمين است؛ امّا آن حسنه اى كه اگر كسى آن را بجا آورد بهتر از آن به او داده مى شود و از وحشت روز قيامت در امان است آن ولايت و محبت ما [اهلبيت پيامبر(صلى الله عليه وآله)] است).(6)
گروهى از مفسّران و ارباب حديث گرچه مسأله مودّت اهل بيت(عليهم السلام) را به عنوان يك حسنه بزرگ در ذيل آيه مورد بحث نياورده اند، ولى در ذيل آيه 23 «شورى» «وَ مَنْ يَقتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فيها حُسْناً»؛ (هر كس كار نيكى انجام دهد، بر نيكى اش مى افزاييم). مضمون احاديث فوق را نقل كرده اند.
از جمله سيوطى در «الدّر المنثور» از ابن ابى حاتم از ابن عبّاس نقل مى كند كه در تفسير اين آيه گفت: «اَلْمَوَدَّةُ لالِ مُحَمَّد(صلى الله عليه وآله)»(7)؛ (منظور از آن، دوستى آل محمد(صلى الله عليه وآله) است).
آلوسى در روح المعانى در ذيل آيه 23 سوره شورى بعد از آن كه مى گويد: «بعضى از مفسّران گفته اند منظور از «حسنة» مودت ذوى القرباى رسول الله(صلى الله عليه وآله) است» مى گويد: «اين معنى از ابن عباس و سدّى نقل شده»، سپس مى افزايد: «محبت آل رسول از اعظم حسنات است و تحت عنوان «حسنه» در اين آيه در رديف اوّل وارد مى شود».(8)
احاديث شبيه احاديث فوق در كتب ديگر نيز آمده است كه نقل همه آنها به طول مى انجامد. اين بحث را با حديثى درباره محبّت اهل بيت [هر چند در ذيل آيه وارد نشده است] پايان مى دهيم:
شبلنجى در «نور الابصار» حديثى از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل كرده و تصريح مى كند كه حديث صحيحى است و در ضمن آن آمده است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «وَاللهِ لايَدْخُلُ قَلْبَ رَجُل، اَلاِيمانَ حتّى يُحِبُّهُمْ (اَهْلَبَيْتى) لِقَرابَتِهِمْ مِنّى»(9)؛ (به خدا سوگند ايمان در دل كسى وارد نمى شود تا اهل بيت مرا به خاطر قرابتشان با من دوست بدارد).
اين نكته نيز حائز اهميّت است كه يك محبت عادى و معمولى هرگز نمى تواند وسيله نجات از وحشت روز قيامت گردد و يا يكى از شرائط ايمان بوده باشد. اين تعبيرات به خوبى نشان مى دهد كه محبت اهل بيت اشاره به مسأله مهم و بنيادين ولايت و امامت است كه سبب بقاء دين و ادامه خط نبوّت و حفظ ايمان است.(10)