آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نخستین کسى که خطبه را پیش از نماز خواند عثمان بود. سپس اُمویان که پس از عثمان بر اوضاع مسلّط شدند با وى همراهى کرده و با سنّتِ پیامبر(ص) مخالفت کردند و خطبه را پیش از نماز ایراد کردند. در حالی که آنچه در سنّت شریفه ثابت است این است که خطبه نماز عید فطر و قربان پس از نماز باید خوانده شود و نمى توان به صرف ادّعاى مصلحت براى مردم سنّت پیامبر(ص) را ترک کرد.

ابن حجر در «فتح الباری»(1) نوشته است: ابن منذر درباره عثمان با سندى صحیح که به حسن بصرى مى رسد نقل کرده است: «نخستین کسى که خطبه را پیش از نماز خواند عثمان بود. وى ابتدا نماز مى خواند سپس خطبه ایراد مى کرد(2)، منتها دید برخى نماز را درک نمى کنند ، آنگاه این کار را کرد؛ یعنى خطبه را پیش از نماز ایراد کرد. و این دلیل غیر از دلیلى است که مروان آورده است؛ زیرا عثمان مصلحت جماعت را در این مى دید که نماز را درک کنند، و امّا مروان مصلحت آنها را در گوش دادن به خطبه (دید و آن را) مراعات کرد ».

باید گفت: آنچه در سنّت شریفه ثابت است این است که خطبه نماز عید فطر و قربان پس از نماز باید خوانده شود و نمى توان به صرف ادّعاى مصلحت براى مردم سنّت پیامبر(صلى الله علیه وآله) را ترک کرد . ترمذى در «الصحیح»(3) نوشته است:

آنچه را که اهل علم از اصحاب پیامبر(صلى الله علیه وآله) و غیر ایشان عمل مى کردند این بود که نماز عید فطر و قربان را پیش از خطبه مى خواندند. و گفته مى شود : نخستین کسى که خطبه را پیش از نماز ایراد کرد مروان بن حکم بود .

و اینک تعدادى از روایاتى که در این باره وارد شده است را نقل مى کنیم:

1ـ از ابن عبّاس نقل شده است: «گواهى مى دهم که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در روز فطر و قربان، پیش از خطبه، نماز خواند سپس خطبه را ایراد کرد»(4) .

2 ـ از عبدالله بن عمر نقل شده است: «پیامبر(صلى الله علیه وآله) و پس از او ابوبکر و سپس عمر ، پیوسته نماز عید فطر و قربان را پیش از خطبه مى خواندند»(5) .
شوکانى در «نیل الأوطار»(6) نوشته است :

اگر خطبه بر نماز عید مقدّم شود ، درباره صحت چنین نمازى اختلاف شده است؛ در مختصر مزنى(7) از شافعى کلامى نقل شده که مى رساند به این نماز توجّهى نمى شود [و باطل است] . و نَوَوى در شرح المهذّب اینطور گفته است: ظاهر کلام شافعى این است که به این نماز توجّهى نمى شود. و دیدگاه صحیح همین است .

سپس اُمویان که پس از عثمان بر اوضاع مسلّط شدند با وى همراهى کرده و با سنّتِ پیامبر(صلى الله علیه وآله) مخالفت کردند و خطبه را پیش از نماز ایراد کردند .(8)