آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رعایت اعتدال در همه چیز، حتى در انفاق و کمک به دیگران، یک اصل اساسى است. خداى متعال در آیه 29 سوره «اسراء» روى این مسأله تأکید کرده مى فرماید: «هرگز دست خود را بر گردن خویش زنجیر مکن»؛ این تعبیر کنایه لطیفى است از این که: دستِ دهنده داشته باش، و همچون بخیلان که گوئى دست هایشان به گردنشان با غل و زنجیر بسته اند و قادر به کمک و انفاق نیستند، مباش! از سوئى دیگر مى فرماید «دست خود را فوق العاده گشاده مدار، و بذل و بخشش بى حساب مکن، که سبب شود مورد ملامت این و آن قرار گیرى، و از مردم جدا شوى».

رعایت اعتدال در همه چیز، حتى در انفاق و کمک به دیگران، یک اصل اساسى است، خداى متعال در آیه 29 سوره «اسراء» روى این مسأله تأکید کرده مى فرماید: (هرگز دست خود را بر گردن خویش زنجیر مکن)؛ «وَ لاتَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِکَ».
این تعبیر کنایه لطیفى است از این که: دستِ دهنده داشته باش، و همچون بخیلان که گوئى دست هایشان به گردنشان با غل و زنجیر بسته اند و قادر به کمک و انفاق نیستند، مباش!
از سوئى دیگر (دست خود را فوق العاده گشاده مدار، و بذل و بخشش بى حساب مکن، که سبب شود از کار بمانى، مورد ملامت این و آن قرار گیرى، و از مردم جدا شوى)؛ «وَ لاتَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً».
همان گونه که، «بسته بودن دست به گردن» کنایه از بخل است، «گشودن دست ها به طور کامل» آن چنان که از جمله «وَ لاتَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ» استفاده مى شود، کنایه از بذل و بخشش بى حساب است.
تعبیر به «مَلُوم»، اشاره به این است که: گاه بذل و بخشش زیاد، نه تنها انسان را از فعالیت و ضروریات زندگى بازمى دارد بلکه زبان ملامت مردم را بر او مى گشاید.
انفاق و بخشش، اگر از حدّ بگذرد و تمام توان و نیروى انسان جذب آن گردد، طبیعى است انسان از ادامه کار، فعالیت و سامان دادن به زندگى خود وامى ماند، برهنه از نیروها و سرشار از غم مى گردد، و طبعاً ارتباط و پیوند او با مردم قطع خواهد شد.
در بعضى از روایات که در شأن نزول این آیه نقل شده، این مطلب به وضوح دیده مى شود.
در روایتى مى خوانیم: پیامبر(صلى الله علیه وآله) در خانه بود، سؤال کننده اى در خانه آمد، چون چیزى براى بخشش آماده نبود، او تقاضاى پیراهن کرد، پیامبر(صلى الله علیه وآله) پیراهن خود را به او داد، و همین امر، سبب شد که: نتواند آن روز براى نماز به مسجد برود.
این پیش آمد، زبان کفار و منافقان را باز کرده گفتند: محمّد خواب مانده یا مشغول لهو و سرگرمى است و نمازش را به دست فراموشى سپرده است.
و به این ترتیب این کار، هم ملامت و شماتت دشمن، و هم انقطاع از دوست را در پى داشت، و مصداق «مَلُوم محسُور» شد، آیه فوق نازل گردید و به پیامبر(صلى الله علیه وآله) هشدار داد: این کار تکرار نشود.
بعضى نیز نقل کرده اند: گاهى پیامبر(صلى الله علیه وآله) آنچه را در بیت المال داشت به نیازمند مى داد، به گونه اى که اگر بعداً نیازمندى به سراغ او مى آمد، چیزى در بساط نداشت، و شرمنده مى شد، و چه بسا شخص نیازمند، زبان به ملامت مى گشود، و خاطر پیامبر(صلى الله علیه وآله) را آزرده مى ساخت، لذا دستور داده شد: نه همه آنچه را که در بیت المال دارد انفاق کند و نه همه را نگاهدارد، تا این گونه مشکلات پیش نیاید.(1)