آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حدود چهل نعمت در سوره نحل بیان شده ، از جمله: آفرینش آسمان و زمین، آفرینش چهارپایان و منافع حیوانات ؛ هدایت به صراط مستقیم؛ نزول باران و تهیه آب آشامیدنى از آن و پرورش مراتع و چراگاهها و روئیدن زراعت و زیتون و نخل و انگور و انواع میوه ها به برکت آن؛ تسخیر شب و روز، خورشید و ماه و ستارگان و تسخیر دریاها براى استفاده از گوشت و جواهرات آن و حرکت کشتى ها بر سینه آبها؛ آفرینش کوهها و نهرها و راههاى ارتباطى؛ شیر گوارا و میوه ها و عسل؛ همسر و فرزند و رزق و روزی و نعمت اعضا و جوارح و... .

بررسى آیات این سوره نشان مى دهد: حدود چهل نعمت، از نعمتهاى بزرگ و کوچک، مادى و معنوى، طى آیات این سوره، بیان شده است که فهرست وار ذیلا از نظر مى گذرد و تأکید مى کنیم: هدف از آن نخست تعلیم درس توحید و بیان عظمت آفریدگار است و در ثانى تقویت عشق و علاقه انسانها به آفریننده این نعمتها و تحریک حس شکرگزارى آنان مى باشد:
1 ـ آفرینش آسمان «خَلَقَ السَّماوات».
2 ـ آفرینش زمین «وَ الأَرْض».
3 ـ آفرینش چهارپایان «وَالأَنْعامَ خَلَقَها».
4 ـ استفاده پوشش از پشم و پوست آنها «لَکُمْ فِیْها دِفْءٌ».
5 ـ استفاده از منافع حیوانات «وَ مَنافِع».
6 ـ استفاده از گوشت آنها «ومِنْها تَأْکُلُون».
7 ـ بهره گیرى از جمال استقلال اقتصادى «وَ لَکُمْ فِیْها جَمال».
8 ـ بهره گیرى از حیوانات براى حمل و نقل «وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ * وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغْالَ وَ الْحَمِیْرَ لِتَرْکَبُوها».
9 ـ هدایت به صراط مستقیم «وَ عَلَى اللّهِ قَصْدُ السَّبِیْل».
10 ـ نزول باران از آسمان و تهیه آب آشامیدنى از آن «هُوَ الَّذِى أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً لَکُمْ مِنْهُ شَراب».
11 ـ پرورش مراتع و چراگاهها با آن «وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیْهِ تُسِیْمُون».
12 ـ روئیدن زراعت و زیتون و نخل و انگور و انواع میوه ها به برکت آن «یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخِیلَ وَ الأَعْنابَ وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَرات».
13 ـ تسخیر شب و روز «و سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهار».
14 ـ تسخیر خورشید و ماه «وَالشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ».
15 ـ تسخیر ستارگان «وَ النُّجُوم».
16 ـ مخلوقات گوناگونى که در کره زمین آفریده شده «وَما ذَرَأَ لَکُمْ فِی الأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوانُه».
17 ـ تسخیر دریاها براى استفاده از گوشت و جواهرات آن «وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیّاً وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها».
18 ـ حرکت کشتى ها بر سینه آبها «وَ تَرَى الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ».
19 ـ آفرینش کوهها که آرام بخش زمینند «وَ أَلْقى فِی الأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُم».
20 ـ آفرینش نهرها «وأَنْهاراً».
21 ـ ایجاد راههاى ارتباطى «وَ سُبُلاً».
22 ـ ایجاد علامات براى شناخت راهها «وَ عَلامات».
23 ـ استفاده از ستارگان براى راهیابى در شبها «وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُون».
24 ـ زنده شدن زمینهاى مرده به وسیله آب باران «وَ اللّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْیا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها».
25 ـ شیر خالص و گوارا که از میان خون و غذاى هضم شده خارج مى شود «نُسْقِیکُمْ مِمّا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْث وَ دَم لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشّارِبِین».
26 ـ فرآورده هائى که از میوه هاى درخت نخل و انگور گرفته مى شود «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً».
27 ـ عسل یک غذاى شفا بخش «فِیْهِ شِفاءٌ لِلْنّاس».
28 ـ بخشیدن همسرانى به انسان از جنس خود او «وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً».
29 ـ نعمت فرزندان «وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَة».
30 ـ انواع روزى هاى پاکیزه به مفهوم وسیعش «وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّبات».
31 ـ نعمت گوش «وجَعَلَ لَکُمُ السَّمْع».
32 ـ نعمت چشم «وَ الأَبْصار».
33 ـ نعمت عقل و هوش «وَ الأَفْئِدَةَ».
34 ـ خانه ها و مسکنهاى ثابت «وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً».
35 ـ خانه هاى سیار (خیمه ها) «وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الأَنْعامِ بُیُوتاً».
36 ـ وسائل و اسبابهائى که از پشم و کرک و موى حیوانات ساخته و تهیه مى شود «وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى حِین.
37 ـ نعمت سایه ها «وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمّا خَلَقَ ظِلالاً».
38 ـ نعمت وجود پناهگاههاى مطمئن در کوهها «وجَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْنان».
39 ـ انواع لباسهائى که انسان را از سرما و گرما حفظ مى کند «وَجَعَلَ لَکُمْ سَرابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَر».
40 ـ زره و لباس جنگ که در برابر ضربات دشمن مقاومت دارد «وَ سَرابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُم».
و در پایان این بخش از نعمتها اضافه مى کند:«کَذلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ»؛ (این گونه خداوند نعمتهایش را بر شما به حد کمال مى رساند تا تسلیم فرمان او باشید).
احتیاج به تذکر ندارد که بر شمردن نعمتهاى گوناگون الهى در آیات مختلف این سوره، یا سایر آیات قرآن، به اصطلاح براى منت گذارى، و یا کسب وجهه و مانند آن نیست، که خدا برتر و بالاتر از همه اینها است و بى نیاز از هر کس و هر چیز.
همه اینها در مسیر برنامه هاى سازنده تربیتى است، برنامه هائى که انسان را به آخرین مرحله تکامل ممکن از نظر معنوى و مادى برساند.
گویاترین دلیل براى این موضوع، همان جمله هائى است که در آخر بسیارى از آیات گذشته آمده است، که در عین تنوع، همگى در همان خط پرورش و تربیت انسان قرار دارد.
در آیه 14 بعد از بیان نعمت تسخیر دریاها مى فرماید«لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون».
در آیه 15 بعد از بیان نعمت کوهها و نهرها و جاده ها مى گوید: «لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُون».
در آیه 44 بعد از بیان بزرگترین نعمت معنوى یعنى نزول آیات قرآن مى گوید: «وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون».
و در آیه 78 بعد از ذکر نعمت بسیار مهم ابزار شناخت (گوش و چشم و عقل) مى فرماید: «لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون».
و در آیه 81 بعد از اشاره به تکمیل نعمتهاى پروردگار مى گوید:«لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُون».
و در آیه 90 بعد از بیان یک سلسله دستورات در زمینه عدل و احسان و مبارزه با فحشاء و منکر و ظلم مى فرماید«لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ».
در حقیقت، در این شش مورد، اشاره به پنج هدف شده است:
1 ـ شکرگزارى، 2 ـ هدایت، 3 ـ تفکر، 4 ـ تسلیم در برابر دعوت حق، 5 ـ تذکر و یادآورى که بدون شک، همه با هم پیوند دارند، انسان، نخست تفکر و اندیشه مى کند.
هر گاه فراموش کرد، یادآورى مى نماید، به دنبال آن حسّ شکرگزارى در مقابل بخشنده نعمتها در او بیدار مى شود.
سپس، راه به سوى او باز مى کند و هدایت مى شود.
سرانجام، در برابر فرمانش تسلیم مى گردد.
و به این ترتیب، هدفهاى پنجگانه فوق، حلقه هاى تکامل زنجیره اى انسانند که بدون شک، اگر این مسیر به طور صحیح پیموده شود، نتائج پر بارى دارد و جاى تردید باقى نمى ماند که بر شمردن این نعمتها گاهى به صورت جمعى و گاهى به صورت انفرادى، هیچ هدفى جز ساختن انسان کامل نیست. (1)