آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آغاز سوره اعراف که مکی است، به مسأله «مبدأ» و «معاد» اشاره شده است.  پس از آن داستان آفرینش آدم و پیمان های انسان با خدا آمده است. سپس سرگذشت بسیارى از اقوام پیشین و انبیاى گذشته مانند «نوح»، «لوط»، «شعیب» و«موسى» و مبارزه او با «فرعون» بیان شده و در پایان بار دیگر  مسأله «مبدأ» و «معاد» مطرح مى گردد.

از سوره هاى «مکّى» است، جز آیه «وَ اسْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ...» تا «بِما کانُوا یَفْسُقُون»(1) که در «مدینه» نازل شده است.
همان طور که مى دانیم بیشتر سوره هاى قرآن (80 تا 90 سوره) در «مکّه» نازل شده، و با توجه به وضع محیط «مکّه» و چگونگى حال مسلمانان در آن 13 سال و همچنین با مطالعه تاریخ اسلام بعد از هجرت، کاملاً روشن مى شود که چرا لحن سوره هاى «مکّى» با «مدنى» فرق دارد.
در سوره هاى «مکّى» غالباً بحث از مبدأ و معاد، اثبات توحید و دادگاه رستاخیز و مبارزه با شرک و بت پرستى، و تثبیت مقام و موقعیت انسان در جهان آفرینش به میان آمده است؛ زیرا دوران «مکّه» دوران سازندگى مسلمانان از نظر عقیده و تقویت مبانى ایمان به عنوان زیربناى یک «نهضت ریشه دار» بود.
در «دوران مکّه» پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) وظیفه داشت، افکار خرافى بت پرستى را از مغزها بشوید و به جاى آن روح توحید، خداپرستى و احساس مسئولیت قرار دهد.
انسان هائى را که در دوران بت پرستى، تحقیر شده و شکست خورده بودند، به عظمت مقام و موقعیت خویش آشنا سازد، و در نتیجه از آن ملت پست و زبون و خرافى و منفى، مردمى با شخصیت، با اراده، با ایمان و مثبت بسازد و دلیل پیشرفت سریع و برق آساى اسلام در «مدینه» نیز همین زیربناى محکم بود که در دوران «مکّه» به دست پیامبر(صلى الله علیه وآله) و در پرتو آیات قرآن ساخته شده بود.
آیات سوره هاى مکّى نیز همه متناسب با همین هدف خاص است.
اما «دوران مدینه»، دوران تشکیل حکومت اسلامى، دوران جهاد در برابر دشمنان، دوران ساختن یک جامعه سالم بر اساس ارزش هاى انسانى و عدالت اجتماعى بود.
لذا در بسیارى از آیات سوره هاى مدنى به جزئیات مسائل حقوقى، اخلاقى، اقتصادى، جزائى و سایر نیازمندى هاى فردى و اجتماعى پرداخته شده است.
اگر مسلمانان امروز نیز بخواهند عظمت دیرین خود را تجدید کنند، باید همین برنامه را عیناً اجرا نمایند، و این دو دوران را به طور کامل طى نمایند، و تا آن زیربناى عقیده اى محکم بنا نشود، مسائل روبنائى، استقامت و استحکامى نخواهد داشت.
به هر حال چون سوره «اعراف» از سوره هاى مکّى است، تمام مشخصات یک سوره مکّى در آن منعکس است، لذا مى بینیم:
1 - در آغاز اشاره کوتاه و محکمى به مسأله «مبدأ» و «معاد» کرده.
2 - پس از آن، براى احیاى شخصیت انسان، داستان آفرینش آدم را با اهمیت فراوان شرح مى دهد.
3 - بعد از آن، پیمان هائى را که خدا از فرزندان آدم در مسیر هدایت و صلاح گرفته یک، یک بر مى شمرد.
4 - سپس براى نشان دادن شکست و ناکامى اقوامى که از مسیر توحید، عدالت و پرهیزگارى منحرف مى شوند و هم براى نشان دادن پیروزى مؤمنان راستین، سرگذشت بسیارى از اقوام پیشین و انبیاى گذشته مانند «نوح»، «لوط» و «شعیب» را بیان کرده و با سرگذشت مشروح بنى اسرائیل و مبارزه «موسى» با «فرعون» پایان مى دهد.
5 - در اواخر سوره بار دیگر به مسأله «مبدأ» و «معاد» باز مى گردد و انجام و آغاز را بدین وسیله تکمیل مى کند. (2)