آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

 منظور از شاهد: شهود روز قیامت اعم از پیامبر اسلام(ص) یا سایر پیامبران نسبت به امت هاى خود و ملائکه، فرشتگان و اعضاء پیکر آدمى و شب و روز می باشد و مشهود: انسان ها یا اعمال آنها است. البته روز جمعه، عرفه و عید قربان نیز شهود روز محشر و گواهان اعمال انسان ها هستند.

در سومین آیه از سوره «انشقاق» مى خوانیم (و قسم به شاهد و مشهود)؛ «وَ شاهِد وَ مَشْهُود».
در این که، منظور از «شاهد» و «مشهود» چیست؟ تفسیرهاى بسیار فراوانى ذکر کرده اند که بالغ بر سى تفسیر مى شود، و مهم ترین آنها تفسیرهاى زیر است:
1 ـ «شاهد»، شخص پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) است چنان که قرآن مى گوید «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً»؛ (اى پیغمبر ما تو را [به عنوان] شاهد، بشارت دهنده و بیم دهنده فرستادیم). (1)
و «مشهود» همان روز قیامت است، چنان که قرآن مى گوید«ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ»؛ (روز قیامت روزى است که همه مردم در آن جمع مى شوند، و روزى است کاملاً مشهود و آشکار). (2)
2 ـ «شاهد»، گواهان عمل انسانند، مانند اعضاى پیکر او، چنان که در آیه 24 سوره «نور» مى خوانیم«یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛ (روزى که زبان ها و دست ها و پاهایشان به اعمالى که انجام داده اند گواهى مى دهند).
و «مشهود» انسان ها و اعمال آنها هستند.
3 ـ «شاهد»، به معنى روز جمعه است که شاهد اجتماع مسلمین در مراسم بسیار مهم نماز آن روز است.
و «مشهود» روز «عرفه» است که زائران بیت اللّه الحرام شاهد و ناظر آن روزند، در روایتى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)، امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) این تفسیر نقل شده است. (3)
4 ـ «شاهد»، روز عید قربان و «مشهود» روز عرفه (روز ما قبل آن) مى باشد.
در حدیثى آمده است«مردى وارد مسجد پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) شد، کسى را دید که نشسته و از رسول اللّه(صلى الله علیه وآله) حدیث نقل مى کند، مى گوید
تفسیر این آیه را از او خواستم.
گفت: آرى «شاهد» روز جمعه و «مشهود» روز عرفه است.
از او گذشتم، به دیگرى رسیدم که از رسول اللّه(صلى الله علیه وآله)سخن مى گوید، تفسیر همین آیه را از او خواستم، گفت: «شاهد» روز جمعه و «مشهود» روز عید قربان است.
از او نیز گذشتم، به نوجوانى رسیدم خوشرو که او نیز از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)حدیث مى گفت.
گفتم: از تفسیر این آیه برایم سخن بگو.
گفت: «شاهد» محمّد(صلى الله علیه وآله) است و «مشهود» روز قیامت، آیا نشنیده اى که خداوند مى فرماید«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً» و نیز نشنیده اى که مى گوید«ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُود».
من سؤال کردم: نخستین نفر که بود، گفتند: «ابن عباس»، دومین نفر را پرسیدم، گفتند: «عبداللّه بن عمر» و از سومین نفر سؤال کردم گفتند: «حسن بن على»(علیهما السلام) است. (4)
5 ـ منظور از «شاهد»، شب ها و روزها است و «مشهود» بنى آدم است که به اعمال او گواهى مى دهند، همان گونه که در دعاى امام زین العابدین(علیه السلام) در دعاى صباح و مساء مى خوانیم«هذا یَوْمٌ حادِثٌ جَدِیدٌ، وَ هُوَ عَلَیْنا شاهِدٌ عَتِیدٌ، إِنْ أَحْسَنّا وَدَّعَنا بِحَمْد، وَ إِنْ أَسأْنا فَارَقَنا بِذنْب».
؛ (این روز تازه اى است که شاهد آماده بر اعمال ما است، اگر نیکى کنیم با حمد و سپاس ما را وداع مى گوید، و اگر بدى کنیم با نکوهش و مذمت از ما جدا مى شود). (5)
6 ـ منظور از «شاهد»، ملائکه و «مشهود» قرآن است.
7 ـ منظور از «شاهد»، حجر الاسود و «مشهود» حاجیانند که در کنار آن مى آیند و دست بر آن مى نهند.
8 ـ «شاهد»، خلق است و «مشهود» حق است.
9 ـ منظور از «شاهد»، امت اسلامى است و «مشهود» امت هاى دیگر، همان گونه که در آیه 143 سوره «بقره» آمده است«لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ»؛ (هدف این است که شما گواه بر دیگر امت ها باشید).
10 ـ «شاهد»، پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و «مشهود» سایر انبیاء هستند، به گواهى آیه 41 سوره «نساء»«وَ جِئْنا بِکَ عَلى هؤُلاءِ شَهِیداً»؛ (در آن روز ما تو را به عنوان گواه بر آنها [بر پیامبران دیگر] مى آوریم).
11 ـ یا این که «شاهد»، پیامبر(صلى الله علیه وآله) و «مشهود» امیر مؤمنان على(علیه السلام)است.
البته، تناسب این آیه، با آیات قبل، ایجاب مى کند: اشاره به شهود روز قیامت باشد، اعم از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) یا سایر پیامبران نسبت به امت هاى خود و ملائکه، فرشتگان و اعضاء پیکر آدمى و شب و روز و مانند آنها، و «مشهود» انسان ها یا اعمال آنها است.
و به این ترتیب، بسیارى از تفاسیر فوق درهم ادغام مى شود و در یک مجموعه با یک مفهوم وسیع خلاصه مى گردد.
ولى، تفسیرهائى مانند روز «جمعه»، روز «عرفه» و روز «عید» از این معنى جدا است، هر چند آنها نیز از شهود روز محشر و گواهان اعمال انسان ها هستند، بلکه هر یک از این ایام پر اجتماع، خود صحنه اى از رستاخیز در این دنیا محسوب مى شود.
با توجه به این بیان، روشن مى شود: میان تفاسیر فوق تضادى وجود ندارد، و ممکن است در مفهوم گسترده «شاهد» و «مشهود» جمع باشد و این از نشانه هاى عظمت قرآن است که مفاهیمى چنان گسترده دارد که تفسیرهاى زیادى را در خود جاى مى دهد؛ چرا که «شاهد» هرگونه گواه را شامل مى شود و «مشهود» هر چیزى را که بر آن گواهى مى دهندو این که هر دو به صورت «نکره» ذکر شده است، اشاره به عظمت این شاهد و مشهود است که در تمام تفسیرهاى بالا به خوبى منعکس مى باشد. (6)