نکوهش تقلید در قرآن ناظر به «تقلیدهای کورکورانه» مشرکان و بت پرستان از گذشتگان «جاهل» خود است؛ پیروی و تقلیدی که به هیچ وجه برای آنها علم آور و عملی از سر دست یافتن به باورهای یقینی نیست. در حالی که تقلید مکلفین از فقها و گرفتن احکام دین شان از آنها، نوعی مراجعه به «متخصص» و یقین آور است؛ امری منطقی که به خاطر فطری بودن نه تنها مورد تایید عقلا قرار می گیرد که حتی قرآن نیز در سوره نحل به آن توصیه نموده است.
گذشته از آن نکوهش ها و مذمت هایی که در آیات قرآن از تقلید صورت گرفته مربوط به اقتباس باورها در «اصول دین» است و حال آن که تقلید مصطلح فقهی در «فروع دین» یعنی احکام صورت می گیرد و طبق آموزه های دینی اصول دین تقلیدی نیستند و هر کسی باید با برهان و استدلال آنها را بپذیرد.

امام علی(ع)، بندگان خدا را به مطالعه حال پيشينيان دعوت كرده اند: «اى بندگان خدا! كجا هستند كسانى كه عمر طولانى داشتند و در ناز و نعمت بودند؟ [امّا قَدْرش را ندانستند] و [هرگز به آن عمل نكردند]. به آنان مهلت داده شد [تا اعمال خويش را اصلاح كنند؛ اما] بيهوده كارى كردند. آنان را از كيفر گناهان بر حذر داشتند و پاداش هاى بزرگ به آنها وعده داده شد [تا از آن بپرهيزند؛ اما] قدر اين نعمت بزرگ را فراموش كردند؛ پس بترسيد از گناهانى كه انسان را به هلاكت مى افكند و از عيوبى كه موجب خشم خدا مي شود».

 راه های موفقیت در امتحانات الهی را می توان در آیات قرآن جستجو کرد: نخست صبر و پایدارى است، به همین دلیل بشارت پیروزى را تنها به صابران مى دهد. هم چنین توجه به گذرا بودن حوادث این جهان، یکی دیگر از عوامل پیروزی است. از سویی استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى، و توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است، و توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى، از دیگر عوامل موفقيّت در امتحانات الهى است.
 

جنگ جمل یک مبارزه شخصى بر سر قدرت نبود، بلکه پیکار صفوف طرفداران حق در برابر باطل بود. لذا طبق گفته امام علی(ع) هر کس در هر زمان در برابر باطل قیام کند و با هوی و هوس و جاه طلبی مبارزه کند گویا در جنگ جمل حضور داشته است. در روایات تأکید شده که: کسى که عمل قومى را دوست دارد در عملشان شریک است؛ همانطور که قوم ثمود چون راضی به پی کردن ناقه بودند مشمول عذاب شدند.

علامه شرف الدین می گوید: گذشتگان خطبه فدکیه را نقل كرده اند تا اينكه به دست ما رسيده است. این خطبه در كتاب الاحتجاج و بحارالانوار آمده است، و از بزرگان اهل سنت افرادى مانند: ابوبكر محمد بن عبدالعزيز جوهرى در كتاب السقيفه و فدك و حمیدی در شرح نهج البلاغه و مرزبانی و... آن را نقل كرده اند.

تاریخ آزمایشگاه بزرگ مسائل زندگی انسان ها و اثبات یا رد بسیاری از واقعیات است. در اینجا رمز شکست و پیروزی اقوام، واکنش ها و روحیات آنها، دلایل پیشرفت و سقوط تمدن ها و نحوه عملکردشان آزموده می شود و از آنجا که با واقعیات تجربی و آثار به جا مانده از گذشتگان سر و کار دارد، به عنوان شاخه ای از علوم تجربی قابلیت اقناع بسیاری از منکران لجوج مفاهیم نظری را دارد. قرآن نیز به همین دلیل بشر را به مطالعه آثار پیشینیان فرا می خواند.