آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع)، بندگان خدا را به مطالعه حال پيشينيان دعوت كرده اند: «اى بندگان خدا! كجا هستند كسانى كه عمر طولانى داشتند و در ناز و نعمت بودند؟ [امّا قَدْرش را ندانستند] و [هرگز به آن عمل نكردند]. به آنان مهلت داده شد [تا اعمال خويش را اصلاح كنند؛ اما] بيهوده كارى كردند. آنان را از كيفر گناهان بر حذر داشتند و پاداش هاى بزرگ به آنها وعده داده شد [تا از آن بپرهيزند؛ اما] قدر اين نعمت بزرگ را فراموش كردند؛ پس بترسيد از گناهانى كه انسان را به هلاكت مى افكند و از عيوبى كه موجب خشم خدا مي شود».

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 83 نهج البلاغه بندگان خدا را مخاطب ساخته و آنها را به مطالعه حال پيشينيان و پايان زندگى آنان دعوت مى كند، مى فرمايد: (اى بندگان خدا! كجا هستند كسانى كه عمر طولانى به آنان داده شد و در ناز و نعمت به سر مى بردند؟ [امّا قدر آن را ندانستند] و آنها كه تعليم داده شدند و فهميدند [ولى هرگز به آن عمل نكردند] و كسانى كه به آنان مهلت داده شد [تا به اصلاح اعمال خويش بپردازند]؛ ولى به بيهوده كارى پرداختند و آنها كه سلامت نصيبشان شد، ولى اين نعمت بزرگ را فراموش كردند) [و هيچ گاه شكر آن را به جا نياوردند]؛ «عِبَادَ اللهِ، أَيْنَ الَّذِينَ عُمِّرُوا فَنَعِمُوا وَ عُلِّمُوا فَفَهِمُوا وَ أُنْظِرُوا فَلَهَوْا وَ سُلِّمُوا فَنَسُوا!».
به راستى، اگر تاريخ را ورق بزنيم يا به زندگى گذشته خودمان در اين عمر كوتاه مان بينديشيم و به خاطر بياوريم: چه افراد قدرتمند و مشمول انواع نعمت هاى الهى، در جامعه ما و جوامع ديگر زندگى كردند؛ ولى نه از نعمت هاى الهى بهره گرفتند، نه به آگاهى هاى خويش عمل كردند و نه در روز سلامتى، به بيمارى انديشيدند و نه در حال قدرت به ناتوانى! سرانجام با دست خالى، از اين جهان، رخت بربستند و به سوى سرنوشت تاريكشان حركت كردند.
آرى، اگر به اين امور بينديشيم به يقين بيدار خواهيم شد و آينده خويش را با چشم خود، در زندگى آنان تماشا خواهيم كرد. سپس امام در ادامه اين سخن مى افزايد: [آرى] (به آنها براى مدّت طولانى مهلت داده شد و نعمت هاى زيبا در اختيارشان قرار گرفت؛ آنان را از كيفر گناهان بر حذر داشتند [تا از آن بپرهيزند] و پاداش هاى بزرگ [در برابر اطاعت فرمان خدا] به آنها وعده داده شد [ولى آن را نيز به فراموشى سپردند!)؛ «أُمْهِلُوا طَوِيلاً وَ مُنِحُوا جَمِيلاً وَ حُذِّرُوا أَلِيماً وَ وُعِدُوا جَسِيماً!».
در پايان اين بخش مى فرمايد: (بترسيد از گناهانى كه انسان را به هلاكت مى افكند و از عيوبى كه موجب خشم پروردگار است!)؛ «احْذَرُوا الذُّنُوبَ الْمُوَرِّطَةَ وَ الْعُيُوبَ الْمُسْخِطَةَ».
قرآن مجيد در اين زمينه مى گويد: «كَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِکِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَ أَكْثَرَ أَمْوَالاً وَ أَوْلاَداً فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلًاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلًاقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ بِخَلًاقِهِمْ وَ خُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُوا أُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الآخِرَةِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»(1)؛ (شما همانند كسانى هستيد كه قبل از شما بوده اند [و راه نِفاق و خطا پيمودند؛ بلكه] آنها از شما نيرومندتر و اموال و فرزندانشان بيشتر بود، آنها از بهره خود [از مواهب الهى در راه گناه و هوس] استفاده كردند؛ شما نيز از بهره خود [در اين راه] استفاده كرديد، همان گونه كه آنها استفاده كردند؛ شما [در كفر و نِفاق و استهزاى مؤمنان] فرو رفتيد، همان گونه كه آنها فرو رفتند؛ [ولى سرانجام] اعمالشان در دنيا و آخرت نابود شد و آنها همان زيانكارانند).
هميشه پيشوايان بزرگ دين و علماى اخلاق، غافلان بى خبر را به اين نكته توجّه داده اند كه اندكى درباره اقوامى كه پيش از آنها مى زيستند، بينديشند. درباره پادشاهان بزرگ، سرداران نيرومند، قهرمان هاى تاريخ و ظالمان و ستمگران روزگار؛ ببينند سرانجام، سرنوشت آنها به كجا رسيد؟ به كجا رفتند و چه چيز از اين دنيا با خود بردند و چه از آنها باقى مانده است؟ قبرستان هايى خاموش، استخوان هايى پوسيده، قصرهايى ويران شده و اموال و ثروت هايى كه به دست ديگران افتاده است. چنان فراموش شده اند كه گويى هرگز در اين دنيا نبوده اند؛ به گفته شاعر:
كه آگه است كه كاووس و كَىْ كجا رفتند كه واقف است كه چون رفت تختِ جَم بر باد
قدح، به شرط ادب گير، زان كه تركيبش ز كاسه سر جمشيد و بهمن است و قباد!(2)