آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) با اشاره به رابطه «نیازها» و «مواهب الهی» می فرماید: «كمك به اندازه نياز نازل مى شود»، اين سخن امام(ع) دو پيام دارد: نخست، هرچه هزينه انسان بيشتر شود تلاش وى نیز بيشتر شده و رزقش بیشتر مى شود. دوم، پیام معنوی است که خداوندِ روزى رسان، به افرادى كه براى زندگى هزينه بيشترى دارند، روزى وسيع ترى می دهد. خداوند می فرماید: «فرزندانتان را از ترسِ فقر به قتل نرسانيد، ما آنها و شما را روزى مى دهيم»، هم چنین پیامبر(ص) می فرماید: «هر كس دامنه انفاق را گسترش دهد خدا روزى او را وسيع تر مى كند».

امام علي(عليه السلام) در حکمت 139 «نهج البلاغه» اشاره اى به رابطه «مواهب الهى» با «نيازها و مصرف ها» كرده مى فرمايد: (كمك [الهى] به اندازه حاجت و نياز نازل مى شود)؛ «تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَؤُونَةِ».
در واقع اين سخن دو پيام دارد: پيام نخست اين است كه هرچه هزينه انسان بيشتر شود به طور طبيعى تلاش و كوشش وى بيشتر گردیده و مواهب بیشتری نصيب او مى شود، از این رو در حديثي می خوانیم كه: «روزى، همراه همسران به خانه شوهران مى آيد»(1)، ممكن است اشاره به همين معنا باشد كه انسانِ مجرد، تلاش زيادى براى زندگى نمى كند، اما هنگامى كه احساس كرد بار مسئوليت نفقه همسر بر عهده اوست و آبرويش در خطر است بر تلاش و فعاليت خود مى افزايد و روزى به خانه او سرازير مى شود. همچنين هر زمان فرزند يا فرزندان بيشترى پيدا مى كند اين احساس و آن تلاش بيشتر حاصل مى گردد.
پيام دوم، پيام معنوى و الهى است كه خداوندِ روزى رسان، به افرادى كه براى زندگى هزينه بيشترى مى كنند و سخت گيرى به همسر و فرزند ندارند و دست و دل آنها براى بخشش به نيازمندان و كارهاى خير و پذيرايىِ مهمان، باز است، رزق و روزى وسيع ترى عنايت مى كند. اين گفتار حكيمانه در واقع مى خواهد مردم را از بخل و تنگ گرفتن بر عيال و كسانى كه نان خور او هستند بر حذر دارد و به شركت در كارهاى خير تشويق كند و اميدوار سازد كه هر اندازه بيشتر به سراغ اين امور رود خداوند هم روزى او را وسيع تر مى كند.
قرآن مجيد خطاب به كسانى كه در عصر جاهليت، فرزندان خود را از ترس فقر مى كشتند، مى فرمايد: «وَ لَا تَقْتُلُوا أَوْلاَدَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاَقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ»(2)؛ (و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانيد، ما آنها و شما را روزى مى دهيم)؛ و در آيه 22 و 23 سوره «ذاريات» مى فرمايد: «وَ فِى السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ * فَوَ رَبِّ السَّمَاءِ وَ الاَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنطِقُونَ»؛ (و روزى شما در آسمان است و نيز آنچه شما وعده داده مى شويد * سوگند به پروردگار آسمان و زمين كه اين مطلب حق است همان گونه كه شما سخن مى گوييد). ابن ابى الحديد در «شرح نهج البلاغه»، حديثى را از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل کرده كه مى فرمايد: «مَنْ وَسّعَ وُسِعَ عَلَيْهِ وَ كُلَّما كَثُرَ الْعِيالُ كَثُرَ الرِّزْقُ»(3)؛ (هر كس دامنه انفاق را گسترش دهد خداوند روزى او را وسيع تر مى كند و هر زمان افراد خانواده انسان بيشتر شوند روزى او نيز فزون تر خواهد شد).
ابن ابى الحديد سپس داستانى از بعضى از ثروتمندان نقل مى كند كه: «تقسيم سالانه اى براى جمعى از فقرا داشتند ناگهان به نظرش آمد كه اين هزينه زيادى مى برد، به حسابدار خود دستور داد كه آن را قطع كند شبى در خواب ديد كه اموال زيادى در خانه دارد و گروهى آنها را از درون خانه اش به آسمان مى برند و او جزع و بى تابى مى كند و عرضه مى دارد: «پروردگارا! روزى من چه شد؟ روزى من چه شد؟ ناگاه اين پيام به او رسيد كه ما اينها را به تو روزى داديم كه آن را درباره فقرا مصرف كنى هنگامى كه آن را قطع كردى ما هم آنها را از تو گرفتيم به ديگران داديم. صبحگاهان هنگامى كه بيدار شد به حسابدارش دستور داد تمام آن كمك ها را ادامه دهد».(4)،(5)