کتاب «تاریخ مدینه دمشق» توسط ابو القاسم على بن حسن بن هبه الله ابن عساکر شافعى دمشقى (499ـ571ق) نوشته شده است که کتابى تاریخى، رجالى، و حدیثى و از مهم ترین و پر اهمیت ترین کتاب هاى مورد توجه اهل سنت و علماى شیعه مى باشد. این کتاب با نام «التاریخ الکبیر» و تاریخ ابن عساکر نیز شناخته شده است و على رغم نام آن، تاریخى عام بوده و همه مناطق و اشخاص مهم تاریخ اسلام را به طور کاملا مفصل و البته مستند گزارش کرده است. حجم بالاى کتاب به این دلیل است که سندهاى فراوان براى مطالب ذکر شده است و هزاران حدیث نبوى و بیش از دو هزار حدیث از امیر المومنین على(ع) را به طور مستند و کامل در بر گرفته است. از این رو علاوه بر تاریخى بودن آن، به عنوان کتاب جامع و معتبر حدیثى نیز تلقى شده و از مهم ترین منابع علماى رجال و حدیث اهل سنت مثل سیوطى، ذهبى، ابن حجر و دیگران بوده است. کتاب تاریخ دمشق مطالب فراوانى از منابع پیشینیان ذکر کرده است که امروزه در دست نیست. ابن عساکر بسیارى از وقایع و حقایق مربوط به شیعه و عقاید آن را در کتابش نقل کرده و کتاب او از مهم ترین مراجع و منابع احتجاج علماى شیعه براى اثبات حقانیت عقاید خود در برابر اهل سنت به شمار می ورد.

تفسیر بیضاوى - که نام اصلى آن «انوار التنزیل و اسرار التاویل» است - یکى از مهم ترین منابع اهل سنت در زمینه تفسیرقرآن مى باشد و توسط ناصر الدین ابو سعید عبد الله بن عمر بن محمد بن على بیضاوى شیرازى شافعى (م685ق) نوشته شده است. او این تفسیر را در تلخیص سه کتاب تفسیرى معتبر اهل سنت، یعنى «کشاف» زمخشرى، «مفاتیح الغیب» فخررازى، و «مفردات» راغب اصفهانى نوشته و علاوه بر خلاصه کردن این سه کتاب، نظرات خودش را نیز افزوده است. وى در برخى موارد، مطالب آن سه مفسر را ردّ و ابطال کرده و در برخى موارد پذیرفته است. بیضاوى از لحاظ گرایش فقهى بر مذهب شافعى و از نظر عقیدتى به مسلک اشعرى معتقد بود. و در کتاب تفسیرش هم بر ضد عقاید معتزله و هم در ردّ عقاید شیعه سخن گفته است. البته در برخى موارد با عقاید شیعه نیز همراهى کرده است. مثل معناى مولى که بر خلاف سایر علماى اهل سنت آن را به معناى متولى امور مسلمانان دانسته است.

 

على بن عبد الملک حسام الدین قادرى متقى هندى (888ـ975ق) یکى از برجسته ترین دانشمندان اهل سنت در زمینه فقه و حدیث به شمار مى رود. او در شهر برهانفور هند به دنیا آمد و در همان دیار رشد یافت، سپس به شهرهاى مختلف جهان اسلام مثل مدینه و مکه مسافرت کرد و با سُکنی گزیدن در مکه مکرّمه در جوار بیت الله الحرام وفات یافت.

احمد بن عبد الله بن احمد بن اسحاق بن موسی بن مهران ابو نعیم اصفهانی (336 ـ 430 ق) یکی از مهم‌ترین دانشمندان تاریخ اسلام و حدیث اهل سنت به شمار می‌رود که او را صاحب نظر و مورد وثوق دانسته و به احادیث و نظرات وی درباره شخصیت‌های اسلامی توجه بسیاری کرده‌اند. او در اصفهان تولد و وفات یافت. پدر او از آزاد شدگان نوه جعفر ابن ابی طالب بوده است. از لحاظ عقیدتی تمایل بسیار شدیدی به مکتب اشعری داشت. در اصفهان و در دامان پدرش و برخی اساتید اصفهان رشد یافت و برای افزایش دانش حدیثی خود به شهرهای مختلف اسلامی مثل عراق، شام، نیشابور وحجاز مسافرت کرد.

او از چنان شهرت و تبحری برخوردار شد که مشتاقان احادیث نبوی از همه شهرهای اسلامی برای بهره جستن از دانش حدیثی وی به اصفهان و خدمت او می‌رسیدند. حتی گفته‌اند که به مدت چهارده سال در شرق و غرب سرزمین اسلامی کسی از لحاظ قدرت حفظ و تسلط بر سند احادیث برتر از او نبود. ابونعیم در نزد عموم علمای اهل سنت چنان زیاد است که از او به عنوان «حافظ بزرگ حدیث»، «محدث خبیر»، «استاد حافظان حدیث»، و «شیخ الثقات» یاد کرده‌اند.

او علی رغم تعصب شدید بر عقاید خود، برخی از احادیث مربوط به فضایل پنج تن آل عبا (علیهم السلام) (مثل ماجرای مباهله)، احادیث حضرت مهدی (علیه السلام)، و سایر اهل بیت (علیهم السلام) را نقل کرده و به ویژه در مورد آنها کتاب نیز نوشته است مثل کتاب «اخبارالمهدی» و «مانزل من القرآن فی علی».

ناصر الدین ابوسعید عبد الله بن عمر بن محمد بن على بیضاوى شیرازى شافعى (م 685 ق) یکى از مفسران و متکلمان برجسته اهل سنت بود که به دلیل نوشتن تفسیر انوار التنزیل شهرت فراوان یافته است. او در بیضاى شیراز دیده به جهان گشود، در همانجا رشد یافت و سپس به منطقه آذربایجان مهاجرت کرده و در تبریز دیده از جهان فروبست. او قاضى القضات منطقه شیراز و در عین حال به عنوان دانشمند برجسته آذربایجان نیز شناخته مى شد و در همانجا کرسى درس و استادى خود را دایر کرد و او را استاد بزرگ آذربایجان و علامه آن دیار لقب دادند. نامى از اساتید بیضاوى در کتاب‌های تراجم و تاریخ به میان نیامده است؛ اما از شاگردان او مى توان به قطب الدین شیرازى و فخر الدین احمد جاربردى اشاره کرد. او در مذهب فقهى پیرو فقه شافعى بود و در عقاید خود به مسلک اشعرى گرایش و پایبندى داشت.

نظام الدین حسن بن محمد بن حسین قمى نیشابورى معروف به اعرج نیشابورى (م 850 ق) یکى از دانشمندان اهل سنت ‌در زمینه تفسیرقرآن، ادبیات، ریاضى و فلسفه است که در اصل قمى بود و در شهر نیشابور زاده شد و در همانجا وفات یافت. وى با مهم ترین متاخران اهل سنت مثل سید شریف جرجانى، جلال الدین دوّانى و ابن حجر عسقلانى معاصر و در همان زمان از شهرت کافى برخوردار بود. او علاوه بر تفسیر، در علوم عقلى و طبیعى و ریاضى نیز تبحر داشت و کتاب‌های ارزشمندى در این علوم نوشته است. بر حسب آنچه از مقدمه کتاب تفسیرش بر مى آید، در فقه پیرو مذهب شافعى و در عقاید پیرو مسلک اشعرى بوده است و برخى تمایلات صوفیانه و عرفانى نیز داشته است. وى به استدلال هاى شیعیان بر آیات قرآن در باب عقاید شیعه امامیه ایراد وارد کرده است؛ اما در کتاب تفسیرش حدیث غدیر و ماجراى آن را نقل کرده و در چندین مورد نسبت به حضرت على (علیه السلام) اظهار محبت و احترام فراوانى کرده است.

نورالدین ابوالحسن على بن ابى بکر بن سلیمان بن ابى بکر بن عمر بن صالح هیثمى مصرى شافعى (735 ـ 804 ق) یکى از مهم ترین محدثان، صحابه شناسان، سیره‌نویسان، و مورخان اهل سنت به شمار مى رود که کتاب هاى بزرگى را تدوین کرده است که مورد توجه همگان قرار گرفته است. او در قاهره متولد شد و در همان جا رشد کرد و وفات یافت.