پاسخ اجمالی:
نظام الدین حسن بن محمد بن حسین قمى نیشابورى معروف به اعرج نیشابورى (م 850 ق) یکى از دانشمندان اهل سنت در زمینه تفسیرقرآن، ادبیات، ریاضى و فلسفه است که در اصل قمى بود و در شهر نیشابور زاده شد و در همانجا وفات یافت. وى با مهم ترین متاخران اهل سنت مثل سید شریف جرجانى، جلال الدین دوّانى و ابن حجر عسقلانى معاصر و در همان زمان از شهرت کافى برخوردار بود. او علاوه بر تفسیر، در علوم عقلى و طبیعى و ریاضى نیز تبحر داشت و کتاب‌های ارزشمندى در این علوم نوشته است. بر حسب آنچه از مقدمه کتاب تفسیرش بر مى آید، در فقه پیرو مذهب شافعى و در عقاید پیرو مسلک اشعرى بوده است و برخى تمایلات صوفیانه و عرفانى نیز داشته است. وى به استدلال هاى شیعیان بر آیات قرآن در باب عقاید شیعه امامیه ایراد وارد کرده است؛ اما در کتاب تفسیرش حدیث غدیر و ماجراى آن را نقل کرده و در چندین مورد نسبت به حضرت على (علیه السلام) اظهار محبت و احترام فراوانى کرده است.
پاسخ تفصیلی:
نظام الدین حسن بن محمد بن حسین قمى نیشابورى معروف به اعرج نیشابورى (م 850 ق) یکى از دانشمندان اهل سنت در زمینه تفسیرقرآن، ادبیات، ریاضى و فلسفه است که در اصل قمى بود و در شهر نیشابور زاده شد و در همانجا وفات یافت. وى با مهم ترین متاخران اهل سنت مثل سید شریف جرجانى، جلال الدین دوّانى و ابن حجر عسقلانى معاصر و در همان زمان از شهرت کافى برخوردار بود. او علاوه بر تفسیر، در علوم عقلى و طبیعى و ریاضى نیز تبحر داشت و کتاب‌های ارزشمندى در این علوم نوشته است. از اساتید «نیشابورى» فقط «قطب الدین محمد شیرازى» (م 710 ق) در کتاب‌های تراجم ذکر شده و از سایر اساتیدش اطلاعى در دست نیست.
مذهب و عقیده نظام الدین نیشابورى
نظام الدین بر حسب ظاهر ـ آن چنانکه از مقدمه کتاب تفسیرش بر مى آید ـ در فقه پیرو مذهب شافعى و در عقاید پیرو مسلک اشعرى بوده است و برخى تمایلات صوفیانه و عرفانى نیز داشته است. گویا وى گرایش به شیعه و عقاید آن نداشته و به استدلال هاى شیعیان بر آیات قرآن در باب عقاید شیعه امامیه ایراد وارد کرده است.
بیش از این اطلاعى از جزئیات زندگى و عقاید او در دست نیست. اما او در کتاب تفسیرش حدیث غدیر و ماجراى آن را نقل کرده و در چندین مورد نسبت به حضرت على (علیه السلام) اظهار محبت و احترام فراوانى کرده است.
افراد همنام نظام الدین نیشابورى
اشخاص دیگرى نیز با نام و نسبت وى در تاریخ اسلام وجود دارند که نباید با هم اشتباه شوند: 1 ـ ابو القاسم حسن بن محمد بن حبیب نیشابورى (م 406 ق) که مفسر و واعظ شافعى بود و دو کتاب «عقلاء المجانین» و «التنزیل و ترتیبه» را نوشته است؛ 2 ـ ابوعلى حسن بن محمد، صدر الدین بکرى نیشابورى (م 656 ق) که مورخ بود و بر تاریخ ابن عساکر ذیل نوشته است؛ 3 ـ ابوعلى حسن بن محمد ضریر نیشابورى (م 532 ق).
کتاب های نظام الدین نیشابورى
نیشابورى کتاب‌های فراوانى در زمینه تفسیر و علوم قرآن، هیئت و نجوم، و ریاضیات تالیف و تدوین کرده است؛ مثل: 1 ـ «غرائب القرآن و رغائب الفرقان»، معروف به تفسیرنیشابورى؛ 2 ـ «اوقاف القرآن» که در زمینه وقف و ابتداء است؛ 3 ـ «لب التاویل» که کتابى عرفانى بوده و در ردیف کتاب «تاویل الآیات» عبد الرزاق کاشانى عارف شهیر شیعى نوشته شده است؛ 4 ـ «البصائر فى مختصر تنقیح المناظر» که اصل کتاب «المناظر» از «اقلیدس» است و «ابن هیثم» ریاضى دان و منجم معروف برخى از مسائل آن را شرح کرده و بسیارى از مسائل جدید بر آن افزوده است؛ کمال الدین فارسى تنقیح المناظر را در شرح و تبیین کتاب ابن هیثم نوشته و نظام الدین نیشابورى «البصائر» را در تلخیص «تنقیح المناظر» کمال الدین فارسى تدوین کرده است؛ 5 ـ «تفسیر یا تعبیر التحریر» که شرح کتاب «تحریر مَجَسطى» خواجه نصیر الدین طوسى مى باشد؛ 7 ـ رساله اى در حساب که در نظر برخى از دانشمندان احتمال دارد همان کتابى باشد که فاضل بیرجندى بر آن شرح نوشته است و «الشمسیه» نام دارد؛ 8 ـ «توضیح التذکره النصیریه» که شرحى بر کتاب «التذکره فى الهیئه» خواجه نصیر الدین طوسى است؛ 9 ـ شرح «الشافیه ابن حاجب» که در علم صرف بوده و به شرح نظّام معروف است و بسیارى از داشمندان ادبیات عرب بر آن شرح نوشته اند.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.