آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب «تاریخ مدینه دمشق» توسط ابو القاسم على بن حسن بن هبه الله ابن عساکر شافعى دمشقى (499ـ571ق) نوشته شده است که کتابى تاریخى، رجالى، و حدیثى و از مهم ترین و پر اهمیت ترین کتاب هاى مورد توجه اهل سنت و علماى شیعه مى باشد. این کتاب با نام «التاریخ الکبیر» و تاریخ ابن عساکر نیز شناخته شده است و على رغم نام آن، تاریخى عام بوده و همه مناطق و اشخاص مهم تاریخ اسلام را به طور کاملا مفصل و البته مستند گزارش کرده است. حجم بالاى کتاب به این دلیل است که سندهاى فراوان براى مطالب ذکر شده است و هزاران حدیث نبوى و بیش از دو هزار حدیث از امیر المومنین على(ع) را به طور مستند و کامل در بر گرفته است. از این رو علاوه بر تاریخى بودن آن، به عنوان کتاب جامع و معتبر حدیثى نیز تلقى شده و از مهم ترین منابع علماى رجال و حدیث اهل سنت مثل سیوطى، ذهبى، ابن حجر و دیگران بوده است. کتاب تاریخ دمشق مطالب فراوانى از منابع پیشینیان ذکر کرده است که امروزه در دست نیست. ابن عساکر بسیارى از وقایع و حقایق مربوط به شیعه و عقاید آن را در کتابش نقل کرده و کتاب او از مهم ترین مراجع و منابع احتجاج علماى شیعه براى اثبات حقانیت عقاید خود در برابر اهل سنت به شمار می ورد.

کتاب «تاریخ مدینه دمشق» توسط ابو القاسم على بن حسن بن هبه الله ابن عساکر شافعى دمشقى (499ـ571ق) نوشته شده است که کتابى تاریخى، رجالى، و حدیثى است و از مهم ترین و پر اهمیت ترین کتاب هاى مورد توجه اهل سنت و علماى شیعه مى باشد. این کتاب با نام «التاریخ الکبیر» و تاریخ ابن عساکر نیز شناخته شده است، اما نام اصلى آن «تاریخ مدینه دمشق» مى باشد و على رغم نام آن که تاریخ خاص و منحصر به شهر دمشق را به ذهن متبادر مى سازد، تاریخى عام بوده و همه مناطق و اشخاص مهم تاریخ اسلام را به طور کاملا مفصل و البته مستند گزارش کرده است.
تلخیص و تهذیب کتاب تاریخ مدینة دمشق:
ابن کتاب از همان زمان تالیف مورد توجه علماى اسلام به ویژه علماى شیعه قرار گرفت. و به دلیل اهمیت آن به تلخیص و تهذیب آن پرداختند. از مهم ترین کتاب هایى که پیرامون تاریخ ابن عساکر نوشته شده است مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ «مختصر تاریخ ابن عساکر» که عبد الرحمن ابوالقاسم ابوشامه دمشقى آن را در پنج مجلد تلخیص و تنظیم کرده است.
2ـ «تهذیب تاریخ ابن عساکر» که عبد القادر بدران با حذف سندهاى آن در چندین مجلد تنظیم کرده است و تا کنون هفت جلد از آن چاپ شده است.
3ـ «مختصر تاریخ دمشق» نوشته شیخ بدرالدین عینى.
4ـ «العقد الفاخر بتاریخ ابن عساکر» که توسط اسماعیل بن محمد جراح خلاصه و تدوین شده است.
5ـ «مختصر تاریخ دمشق» که توسط محمد ابو الفتح خطیب در پنج مجلد خلاصه شده است.
6ـ «منتخب تاریخ ابن عساکر» که توسط صفّار نوشته شده است.
7ـ «مختصر تاریخ دمشق» که توسط جمال الدین محمد بن منظور نویسنده کتاب معروف لغت یعنى «لسان العرب» نوشته شده است.
نحوه تدوین کتاب تاریخ مدینة دمشق:
کتاب تاریخ دمشق یک پیشگفتار مفصل درباره پیشینه تاریخى شهر دمشق دارد که در آن پیدایش و وجه نام گذارى آن به دمشق، اخبار وارد شده درباره فضائل شام و دمشق در احادیث نبوى، فتح آن شهر توسط مسلمانان، نقشه شهر دمشق و اماکن مختلف آن مثل مساجد، دیرها، و دروازه ها و تاریخ بناى هر کدام و زندگى نامه پیامبرانى که در شامات بوده اند آورده شده است. ابن عساکر سپس به ترتیب حروف الفبا به شرح حال همه رجال و زنانى که مرتبط با شام و سایر مناطق جهان اسلام بوده اند پرداخته و به یُمن نام نامى پیامبر عظیم الشان اسلام یعنى «احمد(صلى الله علیه وآله)» از همین اسم آغاز کرده است و نام راویان و شخصیت هایى که احمد بوده اند را بیان کرده و سپس به سایر اسامى پرداخته است.
هفتاد و چهار جلد از این کتاب مطالب مربوط به پیش از اسلام تا سده ششم هجرى قمرى را دربر دارد و شش جلد دیگر انواع فهرست هاى علمى و فنى از جمله فهرست آیات، روایات و اَعلام توسط ناشر به آن افزوده شده است.
اهمیت کتاب تاریخ مدینة دمشق:
حجم بالاى کتاب به این دلیل است که سندهاى فراوان براى مطالب ذکر شده است و هزاران حدیث نبوى و بیش از دو هزار حدیث از امیر المومنین على(علیه السلام) را به طور مستند و کامل در بر گرفته است. از این رو علاوه بر تاریخى بودن آن، به عنوان کتاب جامع و معتبر حدیثى تلقى شده است.
اهمیت دیگر کتاب تاریخ دمشق در این است که مطالب فراوانى از منابع پیشینیان ذکر کرده است که امروزه در دست نیست.
جهت دیگرى از اهمیت کتاب ابن عساکر این است که به دور از تعصب هاى خود بر مذهب شافعى و عقاید اشعرى، بسیارى از وقایع و حقایق مربوط به شیعه و عقاید آن را در کتابش نقل کرده و منبع بسیار مهمى از روایات و مطالب را به نفع علماى شیعه فراهم کرده است.
البته اشکلات فراوانى از سوى محققان بعدى به این کتاب وارد شده است؛ از جمله با توجه به اینکه عده زیادى از رجال و زنان برجسته علمى در دمشق و نواحى آن مى زیسته اند با این حال وى در کتابش سخنى درباره آنها به میان نیاورده است.
تکمله های کتاب تاریخ مدینة دمشق:
بدین جهت ذیل و تکمله هایى بر آن نگاشته شده است که از جمله آنها مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ ذیل تاریخ ابن عساکر که توسط فرزندش قاسم بن على نگاشته شده است.
2ـ ذیل صدر الدین بکرى؛
3ـ ذیل عمر بن حاجب؛
4ـ ذیل علم الدین برزالى؛
5ـ ذیل ابویعلى بن قلانسى که عده اى از محققان ذیل او را بر مطالب کتاب ابن عساکر ترجیح داده اند.
به هر حال کتاب تاریخ دمشق ابن عساکر از مهم ترین منابع علماى رجال و حدیث اهل سنت مثل سیوطى، ذهبى، ابن حجر و دیگران بوده و از مهم ترین مراجع و منابع احتجاج علماى شیعه براى اثبات بسیارى از احادیث صحیح شیعه و حقانیت عقاید خود در برابر اهل سنت به شمار می ورد.
این کتاب در هشتاد مجلد با تحقیق على شیرى به چاپ رسیده است.