افعال اختيارى انسان؛ يكى از مسائل مورد بحث ميان «اشاعره» و «اهل عدل» است. «ابوالحسن اشعرى» مى گويد: «مقتضاى توحيد ربوبيّت آن است كه هر چه در عالَم هستى پديد آيد؛ از جمله افعال اختيارى انسان، با اراده خداوند انجام مى گيرد، و ...». لکن باید گفت: بی شك، اراده شخصى انسان در انجام افعال اختيارى وى نقش داشته و افعال انسان به خود وى منتسب می گردد و پيامدهاى آن، گردنْ گير خود اوست. و اين امر، از قضاياى وجدانى محسوب مى شود؛ يعنى روشن بودنِ آن ضرورى و بديهى است و نيازى به استدلال و اقامه برهان ندارد.

«اشاعره» گمان می کنند كه خداوند قابل رؤيت است و هنگامه رستاخيز، مؤمنان پس از فراغت از حساب به ديدار چهره ذات حقّ تعالى متنعّم مى گردند. از این رو «ابوالحسن اشعرى» در اين پندار، آيه «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ * إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ» را شاهد مى آورد. در پاسخ می توان گفت: «نظر» در این آیه با حرف «إلى» قرين شده و به معناى «چشم داشتن» مى باشد. از اين رو، معناى آيه بالا چنين است: در آن روزِ سخت و دشوار، رخسارهايى فرخنده و شكوفا است؛ زيرا به عنايت و لطف الهى چشم دوخته اند؛ يعنى «چشم داشت» دارند.

اهل تسنن در اصول دین از ابوالحسن اشعرى(270-325 هـ) پیروى مى کنند. در فروع دین نیز از چهار پیشواى مذاهب معروف یعنى: ابوحنیفه (مذهب حنفى)، مالک (مذهب مالکى)، شافعى (مذهب شافعى) و احمد بن حنبل (مذهب حنبلى) پیروى مى کنند. این چهار پیشوا نه از صحابه بوده اند و نه از تابعین! بلکه در دوران عباسی مورد توجه قرار گرفتند. پس از آن زیر یک شعار گرد آمده و آنها را اهل سنت و جماعت نامیدند. آنها پس از فوت چهار امام خود، درِ اجتهاد را بسته و تنها تقلید از این امامان مرده را اجازه مى دهند.

برخى از علماى اهل سنّت، افضلیّت را از شرایط اساسى در امام مى دانند: 1- ابوالحسن اشعرى مى گوید: «امام باید برتر اهل زمان خود باشد و هرگز ـ با وجود افضل در میان مردم ـ امامت مفضول منعقد نمى شود. و اگر قومى با کسى که در درجه پایین تر است، بیعت نمودند او پادشاه مردم است نه امام آنان». 2- نظّام و جاحظ از معتزله معتقدند که امامت، تنها شایسته افضل رعیت است. 3- ابن تیمیه نیز شرط افضل بودن امام را از شرایط اساسى امام مى داند و مى گوید: «متولّى شدنِ مفضول، با وجود افضل ظلم بزرگ است».

«تشابه اصلى» آن است كه به گونه طبيعى، و به جهت كوتاهى لفظ و بلنداى معنی به وجود آمده؛ زیرا الفاظ و كلمات موضوعه در لغت عرب، بيشتر براى افاده معانى كوتاه و سطحى ساخته شده، و گنجايش و كشش معانى گسترده و عميق را ندارد؛ اما «تشابه عرضى» در آياتی به وجود آمد كه در آغاز اسلام متشابه نبوده؛ اما پس از ظهور مباحث جَدَلى و كلامى و ... كه از يونان به اين ديار راه پيدا كرده بود، بر چهره بسيارى از آيات هاله اى از غبار ابهام نمودار گشت، و آياتى كه تا ديروز از محكمات بود امروز در زمره متشابهات درآمد.