عبیدالله مهدی به طریق اسماعیلیه به امامت خود دعوت کرد و فاطمیه را تأسیس کرد. فاطمیه دارای انشعابات مختلفی است: 1- نزاریه، پیروان حسن صباح هستند که در قلعه الموت حکومت می کردند. 2- مستعلیه، پیروان مستعلى فاطمى بودند که در سال 557 هجرى قمرى منقرض شدند. 3- دروزیه، در جبال دروز شامات ساکنند و پیروان نشتگین دروزى می باشند. 4- مقنعه، پیروان عطاء مقنع بودند.
مرگ مستنصر باعث انشقاق بزرگ در درون فاطمیان گردید. مستنصر، نزار پسر ارشد خود را به جانشینى خود منصوب کرده بود، ولى افضل (پسر بدر الجمالی وزیر مستنصر) که مى دانست با آمدن نزار از کار برکنار مى شود و یا قدرتش محدود مى شود، کوچکترین فرزند مستنصر را که بیشتر از بیست سال نداشت و به تازگى خواهر افضل را به همسرى گرفته بود، به عنوان امام اسماعیلیه مطرح ساخت و از بزرگان کاخ فاطمیان براى وى بیعت گرفت و به این ترتیب باعث ایجاد دو فرقه بزرگ در اسماعیلیه شد.
در سال 487 هجرى المستنصر بالله خلیفه فاطمى از دنیا رفت و بحث بر سر جانشینى وى در درون کاخ فاطمیان درگرفت. حسن صباح که رئیس داعیان ایران بود، از نزار طرفدارى کرد و امامت المستعلى بالله را نپذیرفت و رابطه خود را با قاهره قطع نمود. حسن صباح نزار را امام نوزدهم اسماعیلیان ایران معرفى کرد و وقتى نزار به قتل رسید، قائل به امام مستور بعد از نزار شد و خود را حجت امام نامید. در حوالى سال 500 هجرى دو قلعه لمسر در نزدیکى الموت و قلعه شاهدز در اصفهان نیز به تصرف اسماعیلیان درآمد و قدرت آنان روزافزون شد.
حسن صباح در حدود سالهاى 495 تا 500 هجرى داعیانى به شام فرستاد. در حوالى سال 520 هجرى نزاریان شام قوت گرفتند. مهمترین داعى نزارى شام، راشدالدین سنان نام دارد. با فروپاشى دولت نزاریان در ایران، نزاریان شام ضربات روحى شدیدى را متحمل شدند. بیبرس، رئیس دولت ممالیک مصر به شام حمله کرد و توانست آنها را تحت سلطه خود درآورد. نزاریان شام بعد از دوره ممالیک با امپراطورى عثمانى کنار آمدند. بعد از مقام یافتن امام نزارى در هند، روابط نزاریان شام با امام خود رو به ازدیاد گذاشته و این روابط ادامه دارد.
یکى از قدیمیترین منابع موجود درباره نزاریان ایران کتاب تاریخ جهانگشاى جوینى است. وى در کتابخانه قلعه الموت، کتابى به نام تاریخ جیل و دیلم یافته که درباره قلعه الموت بوده است. کتاب دیگرى که در آنجا یافت به نام سرگذشت سیدنا بود که درباره زندگانى حسن صباح و فعالیتهاى اوست، که جوینى تقریباً آنرا در کتاب خود نقل کرده است. کتابى که در قرن اخیر درباره نزاریان نوشته شده، کتاب فرقه اسماعیلیه نوشته هاجسن است که توسط فریدون بدره اى ترجمه شده است.
قالَ الصّادقُ عليه السّلام :
ما مِنْ عَيْنٍ بَکَتْ لَنا اِلاّ نُعِّمَتْ بَالنَّظَرِ اِلَى الْکَوْثَرِ وَ سُقِيَتْ مِنْهُ.
هيچ چشمى نيست که براى ما بگريد، مگر اينکه برخوردار از نعمتِ نگاه به (کوثر) مى شود و از آن سيرابش مى کنند.
جامع احاديث الشيعه ، ج 12، ص 554